________________
فنادقهى شعبه
فكفكفكفي
3 તાર્કિક યુક્તિઓવાળી શ્રી યશોવિજયજી દે 3 મહારાજે રચેલી શ્રી વીરપરમાત્માની સ્તુતિ ૬
- - न्यायखण्डखाद्यम् ।
( ૭ )
द्वितीयो विभागः લેખક-શ્રી જીવરાજભાઈ ઓધવજી દોશી. B. A. LL. B.
( ગત વર્ષ, અંક , પણ ૧૭૭ થી શરૂ) स्वच्छासने स्फुरति यत् स्वरसादलीका
दाकारतश्च परतोऽनुगतं तु बाद्यम् । आलम्बनं भवति सङ्कलनात्मकस्य,
तत्तस्य न त्वतिविभिन्नपदार्थयोगात् ॥ २३ ॥ શ્લેકાર્થ:–અલીક અને જ્ઞાનાકારથી ભિન્ન બહાપદાર્થ, હે ભગવન ! આપના શાસનમાં સ્વત:એવ એટલે પોતાના સામર્થ્યથી જ અનુગત અને વ્યાવૃત્ત પ્રકાશે છે; તે જ બાલાપદાર્થ સમરણ અને અનુભવ-પ્રત્યક્ષની સંકલન કરનાર પ્રત્યભિજ્ઞાનનું અવલંબન થાય છે; પરંતુ જાતિ જેવા કેઈ અત્યંત ભિન્ન પદાર્થના સંબંધથી અવલંબન થતું નથી. | ભાવાર્થ –બૌદ્ધો ક્ષણિકવાદી છે, તેમના મતમાં અખિલ બાહ્ય વસ્તુઓ ક્ષણિક છે એટલું જ નહિ પણ અંતરંગ અખિલ વૃત્તિઓ (Internal mental states) ક્ષણિક છે. ધૈર્યવાદી તૈયાયિક વિગેરે દલીલ કરે છે કે જે અંતરંગ વૃત્તિઓ ક્ષણિક હય, અનુસ્મૃત આત્મા જે સ્થિર પદાર્થ ન હોય તે ભૂતકાળમાં જોયેલા દેવદત્તને વર્તમાનકાળમાં જોતાં આ પેલો દેવદત્ત છે' એવું પ્રત્યભિજ્ઞાન (Recognition) થઈ શકે નહિ. આવું જ્ઞાન તો સને પ્રત્યક્ષ થાય છે એટલે અંતરંગ વસ્તુ-આત્મતવ પણ ક્ષણિક છે એ બોદ્ધને વાદ સ્વતઃ તૂટી પડે છે.
જૈન દર્શનમાં મતિ, શ્રત, અવધિ, મન:પર્યવ અને કેવલ એવા પાંચ પ્રકારના જ્ઞાનના ભેદ બતાવ્યા છે, તેમાં મતિજ્ઞાન અને શ્રુતજ્ઞાનને પરોક્ષ પ્રમાણે કહ્યા છે, અને અવધિ, મન:પર્યવ અને કેવલજ્ઞાનને પ્રત્યક્ષ પ્રમાણુ કહ્યા છે. ઇંદ્રિય અને મનદ્વારા મતિ અને શ્રુતજ્ઞાન થાય છે એટલે આગમમાં પક્ષ કહ્યા છે, અને ઇંદ્રિય અને મનની મદદ વિના આત્મા સ્વત: અવધિ,
