________________
નિશ્ચય ને વ્યવહાર પણ
નિશ્ચય ને વ્યવહાર એ બેની ગુંચવણે ભદ્રાત્માઓને ઘણુ વખત થયા કરે છે. કેટલાક સમજુ પણ કદાગ્રહવશ બેમાંથી એકને પકડી લે છે. એ પકડમાંથી વિવાદે-મતમતાન્તરે-રગડા-ઝગડા વગેરે દેશે જમ્યા છે–જન્મ છે, એ જાણકારીની જાણ બહાર નથી. - જ્ઞાન ને ક્રિયા, ભાવ ને દ્રવ્ય, વગેરે નિશ્ચય ને વ્યવહારના એક રીતે નામાતરો જ છે. - બેમાંથી એકની પણ કિંમત ઓછી આંકવી એ નરી અજ્ઞાનતા છે. જીવનની બે સ્થિતિ છે. એક સાધ્યાવસ્થા ને બીજી સિદ્ધાવસ્થા. સાધ્યાવસ્થા એ જીવનની પૂર્વ ભૂમિકા છે ને સિદ્ધાવસ્થા એ ઉત્તર ભૂમિકા છે. પૂર્વ ભૂમિકામાં આત્મા વ્યવહારને વિશેષે અનુસરતો હોય છે ને ઉત્તર ભૂમિકામાં નિશ્ચયને વિશેષ અનુસરતા હોય છે. તેથી તે તે ભૂમિકામાં વર્તતા વિશિષ્ટ આત્માઓ અન્યતરને અ૫લાપ કરે છે કે એક બીજાની અનાવશ્યકતા સમજે છે, એમ માનવું છે તે આત્માઓને નહિ સમજવા જેવું છે.
પૂર્વકાળમાં થઈ ગયેલા મહાપુરુષોની જીવનચર્યાને પૂરેપૂરી સમજ્યા વગર ને તેમના ઉપલબ્ધ વચનનું પૂર્ણ રહસ્ય સમજ્યા વગર આજકાલ કેટલાએ અર્ધદગ્ધ પિતાને વિદગ્ધ સમજતા તેમને વિષે એક તરફી વક્તવ્યો ને મન્તવ્યો રજૂ કરે છે. તે હિતકર તો નથી પણ ઉલટું હાનિકર છે. સ્વપરને ભ્રમમાં ફસાવવા જેવું છે. નિશ્ચય એટલે–આત્મદશાનું ભાન, આધ્યાત્મિક વિકાસ.
વ્યવહાર એટલે–આત્મદશા પ્રત્યે લઈ જનારા ક્રિયાત્મક વિધિવિધાને. ટૂંકમાં બન્નેનું આવું સ્વરૂપ છે.
આત્માનું લક્ષ્ય રાખી ગમે ત્યારે ગમે તેવા આચરણ કરવા એ નિશ્ચયની વિકૃતિ છે.
આત્મિક લય ગુમાવી કેવળ બાહ્ય આચરણમાં જ આસક્ત રહેવું એ વ્યવહારની વિકૃતિ છે..
નિશ્ચય ને વ્યવહારનો સહગ એ આત્મિક ઉન્નતિને રાજમાર્ગ છે.
અશુદ્ધ કે વિશુદ્ધ એમ બને ચાલ આચરણેને ગૌણ કરી નિશ્ચયની પ્રધાનતા તે આત્મવિકાસ ને ધ્યેયને મેળવવાની ટૂંકી કેડી . એ કેડીએ ચાલનારમાં આત્મવિશ્વાસ પૂર્ણ હોવો જોઈએ. ગમે તેવા ભય ને ઉપદ્રવોનો સામને કરવાની શક્તિ હોવી જોઈએ ત્યાં ચાલનારના આચરણે અશુદ્ધ તો હોય જ નહિં. થોડા ઘણું હોય છે તે વિશુદ્ધ જ હોય.
( ૩૮ ) જીત
