________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
કેટલાક ન્યાય
( પ્રેા. હીરાલાલ સિકદાસ કાપડિયા એમ. એ. ) ( અનુસંધાન પૃષ્ઠ ૪૮ થી )
શકરાચાર્ય બ્રહ્મસૂત્ર ઉપરના ભાષ્યમાં પુષ્કળ ન્યાયેના ઉલ્લેખ કર્યા છે. આ પૈકી એના બીજા અધ્યાયના પહેલા એ પાદને લગતા લામાં જે ન્યાયાને નિર્દેશ છે તેની નોંધ ા, બેલવરકરે પોતે સપાદિત કરેલી એની આવૃત્તિમાં પારિભાષિક શબ્દોની અપૂર્ણાંકની સૂચિમાં પૃ. ૯૨-૯૩માં લીધી છે. એમાં નીચે પ્રમાણેના ક્રમે ૧૯ ન્યાયા રજૂ કરાયેલા છે—
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અન્યપ′′ [ ન્યાય ] ૨–૨-૭. અર્ધવqામ્યાય ૨-૨-૩૦. અનાતિલ વધારતીતત્તવો ઘટવાન [ સ્થાય ] ૨–૨–૩૬, अपवादाभावे उत्सर्गप्रसिद्धि [ न्याय ] २-२-३१.
आकाशघटाकाशन्याय २-१-२२.
उपक्रमे सन्दिग्धार्थवाक्यस्य तच्छेपान्निश्चय कार्यकारणानन्यत्यन्याय २-१-४.
तन्तुपटन्याय २-२-१२. प्रधानमल्ल निबर्हणन्याय २-१-१२.
फलवत्सन्निधौ अफलं तदङ्गम् [ न्याय ] २-१-१४.
बीजाङ्कुरन्याय २-१-३५.
[ન્યાય ] ૨–૨–૨૭. ઢવ [ ન્યાય ] ૨-૨-૨૭. રપ્રાચારસિદ્ધિ [ ન્યાય ] ર–ર~૨.
संवेष्टितप्रसारितपटन्याय २-१-१९.
समुद्रतरङ्गादिन्याय २-१-१३.
સિતાગ્રૂપ [ ન્યાય ] ૨–૨–૩ર. स्थूणानिखनन न्याय २-१-३४. स्रोतः सन्ताननित्यतान्याय २-२-३५. स्वामिभृत्यन्याय २-१-४.
કડૅાપનિષદ્ (૩-૧ )ના ભાષ્યમાં ‘ ઋત્રિન' ન્યાયને અને મુણ્ડકેપનિષદ્ (૩-૧-૫)
ના ભાષ્યમાં અન્તર્દીપિકા ’ ન્યાયના શંકરાચાયૅ ઉલ્લેખ કર્યો છે.
કુમારિલ અને ધ કીતિ કરતાં પછી થયેલા અને વિદ્યાનંદી અને અન ંતવીય ફરતાં પહેલાં થયેલા એટલે કે ઇ. સ. ના આઠમા સૈકામાં થયેલા જયશિભટ્ટે તત્ત્વોપ્લસ હમાં નીચે મુજબ ત્રણ ન્યાયેના ઉલ્લેખ કર્યો છે.
૧. ધર્માત્તર અને મડનમિશ્રના ઉલ્લેખ કરનારા અને ઇ. સ. ૮૫૦ ની આસપાસ થઇ ગયેલા વિદ્યાન’દીએ અષ્ટસહસ્રી ( પૃ. ૩૭ ) માં “ ìત્તિ સરોવ∞વવાનાઃ '' એમ કહ્યું છે અને તત્ત્વોપપ્લવવાદના નિરસનાર્થે પાંચેક પૃષ્ઠ લખ્યાં છે, વિશેષમાં વિદ્યાનદીએ તવા શ્લેાકાર્તિકમાં પણ આમ કર્યું છે, જુએ પૃ. ૮ અને ૧૯પ.
( ૭૩ )નું
For Private And Personal Use Only
