________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
श्रीनाथ
[भागसर
(११) डमरुकमणिन्यायः (१२) तटादर्शिशकुन्तपोतन्यायः (१३) तुल्यवलयोर्विरोधः (१४) न हि दृष्टेऽनुपपन्नं नाम (१५) स्तेनभीतस्य स्तेनान्तरशरणस्वीकरणम् (१६) सर्वे गत्यर्था झानार्थाः (१७) सर्व हि वाक्यं सावधारणम् (१८) साधनं हि सर्वत्र व्याप्ती प्रमाणेन सिद्धायां साध्यं गमयत् (१९) सापेक्षमसमर्थम् (२०) सुन्दोपसुन्दन्यायः આ પૈકી કેટલાક ન્યાય ગણાવ્યું કે કેમ એ પ્રશ્ન ઉઠાવી શકાય તેમ છે.
દિગંબર સાહિત્યમાં પણ ન્યાય જોવાય છે. દાખલા તરીકે પુષ્પદંતે અને ભૂતબલિએ રચેલી છકખંડાગમની વીરસેન આચાર્ય કૃત ધવલા ટીકામાં ન્યાય છે. અત્યારે મારી સામે એના ચેથા અને પાંચમા વિભાગ છે. ચોથાના પરિશિષ્ટ( પૃ. ૨૭)માં પાંચ ન્યાયેકિત અપાયેલી છે, તેમાં બેને ન્યાય તરીકે સ્પષ્ટ ઉલ્લેખ છે, જ્યારે બાકીનાનો નથી. વિશેષમાં અહીં સંસ્કૃતમાં તેમજ પાઈય( પ્રાકૃત )માં પણ ન્યાય અપાયેલા છે. આ વાત આ ન્યાયે હું નીચે મુજબ રજૂ કરું છું એ ઉપરથી જણાશે.
(१) ' अवयवेषु प्रवृत्ताः शब्दाः समुदायप्वपि वर्तन्ते' इति न्यायात् । (२) गौणमुख्योर्मुख्य सम्प्रत्ययः ' इति न्यायात् । (३) खीरकुंभस्स मधुकुंभो व्य । (४) गिम्हकालरुक्खछाहीव ।। (५) जहा उद्देसो तहा णिद्देसो ।
પાંચમા ખંડના પિિશષ્ટ પૃ. ૩૩ )માં ચાર ન્યાનો ઉલ્લેખ છે. તેમાંનો બીજો જાય તે ચોથા ખંડમાં અપાયેલે પાંચમે ન્યાય છે. બાકીના નીચે મુજબ છે.
(१) एगजोगणिद्दिवाणमेगदेसो णाणुवट्टदि । (२) कारणाणुसारिणा कजण होदव्यं ।। (३) समुदाएसु पयहागं तदेगदेसे वि पउत्ति दंसणादो । આ પૈકી પહેલી બે પંકિતઓના ઉલ્લેખમાં નાથ ( સં. ન્યાય ) શબ્દ વપરાયેલ છે.
કપૂરમંજરીમાં ‘માથે સાથે અને વૈદ દેશાન્તરમાં’ એ મતલબને ન્યાય પાઈયમાં છે. આ ભાવાર્થ મુદ્રારાક્ષસમાં પણ પાઈયમાં છે.
(या)
For Private And Personal Use Only
