________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
डू
सुभाषित रत्नमाला
विदेशेपु धनं विद्या, व्यसनेषु धनं मतिः । परलोके धनं धर्मः, शीलं सर्वत्र वै धनम् ॥ १ ॥
પરદેશમાં વિદ્યા એ ધન છે, દુઃખવેળાએ બુદ્ધિ એ ધન છે, પરલોકમાં ધર્મ ધન છે, સુંદર આચાર-સ્વભાવ એ સર્વત્ર ધન છે.”
ધન એ પ્રાયઃ સર્વ કષ્ટને કાપનાર અને સાંસારિક સર્વ કામનાઓને પૂર્ણ કરનાર તેથી અત્ર ચાર સ્થળે ચાર બાબતને ધનની ઉપમા આપી છે. તેને સહજ વિસ્તાર અવકીએ.
જ્યાં આપણો ભાવ પૂછનાર કોઈ ન હોય તેવા પરદેશમાં એકલવાયા મનુષ્યને આ ભૂત અને સર્વ સંપદાને પ્રાપ્ત કરાવનાર વિદ્યા જ મહાન ધન છે કે જેના પ્રતાપે વિક મનુષ્ય કયાંય પણ સીદાતા કે દુ:ખી થતું નથી. તે માટે સુભાષિતકારોએ જણાવ્યું છે કે
વિદ્યા સહુ દૂર ન , વિદ્યાવિહીન: અર્થત-વિદ્યા રાજાથી પણ પૂજાય છે પણ એકલું ધન પૂજાતું નથી, તેથી કિ વિનાને માણસ પશુ સમાન ગણાય છે.
એક કવિએ લક્ષ્મીને ઉદ્દેશીને ઉàક્ષા કરી છે કે—હે પ! તું ચપળ છે ? મૂખને ત્યાં વિશેષે કરીને જાય છે ને ટકે છે તો શું તને વિદ્વાનની સાથે મત્સર (દ. ભાવ છે ?” ત્યારે પ્રત્યુત્તરમાં લક્ષ્મી કહે છે કે –“હું વિદ્વાનની સાથે મસરણી નથી, લોકે મને ચપળો કહે છે પણ હું ચપળ નથી, તેમ જ ભૂખ ઉપર મને રતિ (પ્રેમ) - નથી, તેમ છતાં હું મૂખને ત્યાં વાસ કરું છું તેનું કારણ એ છે કે-વિદ્વાન તો વિ ધનવાળો હોવાથી સર્વત્ર પૂજાપાત્ર બનશે, પરંતુ મૂખની મારા વિના અન્ય ગતિ - હે કવિવર ! તેથી હું તેના સ્થાનમાં જાઉં છું.'
આ હાસ્યજનક સંવાદમાંથી આપણે એટલું તારવી શકશું કે વિદ્યારૂપ ધનવાળા * સર્વત્ર આદર-સન્માન પામે છે, તેથી વિદેશમાં વિદ્યા જ એકમાત્ર ધનરૂપ છે.
દુઃખ આવી પડયું હોય ત્યારે તેને દૂર કરવા ધનરૂપ જે કોઈ હોય તો તે બુ છે. અર્થાત્ બુદ્ધિથી માણસ ધાર્યું કરી શકે છે. તેથી જ આપણે દર નવા વરસના : નવા ચોપડામાં અયકુમારની બુદ્ધિની માંગણી કરીએ છીએ. એ શું સૂચવે છે ? :. ધનની આવતા.
બેણિક મહારાજ કુમારાવસ્થામાં હતા ત્યારે તેમના પિતા પ્રસેનજિત પુની
For Private And Personal Use Only
