________________
સજન લક્ષણ,
૨૦૧ ક્તિને વર્તનક્રમ કીર્તિ, ક્રોધ, માયા, અહંકાર કે અભિમાનથી નિણિત થાય છે, ત્યારે કેટલીક વ્યક્તિઓ કોઈ પણ પ્રકારના લાભ કે લેભની અપેક્ષા રાખ્યા વગર કેવળ આત્મકલ્યાણના નિમિત્તથીજ પરેપકારપરાયણ રહે છે. આત્મકલ્યાણ પણ પરંપરાએ પ્રાપ્ત થાય છે, પણ તેઓની જીવિતવ્યવહારકમરેખા તે એકાંત પરેપકાર કરવાની શુભ વૃત્તિથી જ અંકિત થાય છે.
આ શરીર પર અનેક રીતે દષ્ટિપાત થાય છે. તેનો હેતુ શું છે અને તેની પ્રાપ્તિનો પરમ લાભ કેવી રીતે પ્રાપ્તવ્ય છે એને વિચારજ બહુ થોડી વ્યક્તિઓ કરે છે. કેટલાક પ્રાણીઓ આ દેહ તરફ તદ્દન સામાન્ય નજરથી જુવે છે. ખાવું, પીવું, એશઆરામ કર, ફરવું અને ઇન્દ્રિયના વિષયો ભેગવવા એજ જીવનને હેતુ તેમના સમજવામાં આવે છે અથવા વિશેષ અવકન કરીએ તે જણાશે કે જીવનને હેતુ કાંઈ બીજે છે અને તે પ્રયાસસિદ્ધ છે એ વિચારજ આ પંક્તિના જીવોને આવતો નથી. આવે તે ચાલ્યા જાય છે. આથી આગળ ચાલનારા પ્રાણીઓ કાંઈક સ્વાર્થને અંગે અને કાંઈક વિકારને અંગે ખોટા વિચાર કરે છે. વિચાર શુદ્ધ આવે તે તેને પણ વિકારો દબાવી દે છે અને તેથી શુદ્ધ લાભ પ્રાપ્ત કરી શક્તા નથી. સંસારનું સ્વરૂપ સમજનાર, ભવસ્થિતિને ખ્યાલ કરનાર અને શુદ્ધ પરિણતિવાળો છવ એવી રીતે બાહ્ય ઇદ્રિના વિષયમાં કે મનોવિકારના સપાટામાં તણાઈ જતો નથી. એ જીવન શું છે? ક્યારે મળે છે? કોને મળે છે? શામાટે મળે છે? એવા એવા અનેક વિચારે કરી કઈ પણ મનેવિકારને તાબે ન થતાં શુદ્ધ જીવનકમ નિર્માણ કરે છે અને તેને અનુસરવા દઢ નિશ્ચય કરે છે. ઉપર જણાવ્યું તેમ અજ્ઞ છે આ દેહ તરફ સામાન્ય નજરથી જોઈ ખાઈ, પી, કામ કરી મરણ આવ્યું ચાલ્યા જાય છે, પરંતુ સમજુ તેમ કરતો નથી. એને વિચાર થાય છે કે આ જન્મની સિદ્ધિ કેવી રીતે થાય, વર્તનના માર્ગમાં કેવી રીતે ઉચ્ચ પદપર આરહ થતા જાય અને આ અનંત: ફેરાને આત્યંતિક અભાવ કેવી રીતે થાય તેને વિચાર કરવો જોઈએ, ઉપાય શેધવે જોઈએ અને તે વિચાર અને શોધ જેને પરિણામે થયેલા અવિકારી નિર્ણયને અનુસરવું જોઈએ.
