________________
સામાયિક
ભવભીરૂ હોય છે, અને આવકના પ્રમાણમાં ખરચ રાખનારો હઈવ્યવહારના દરેક કાર્યમાં પિતાની સ્થિતિ પ્રમાણે ભાગ લેનારો હોય છે. સમતાવંત હોય તે સંસારમાં જ રહી શકે એવું કાંઈ છે જ નહિ, બાઘક્રિયા કે ચાર ગમે તેવા હોય તે પરથી અમુક પ્રાણી સમતાવંત છે કે નહિ એમ કહીં, શકાય નહીં. તેને ઓળખવા માટે વધારે ઉંડા ઉતરવાની જરૂર પડે છે. પરંતુ શ્રાવક અવસ્થામાં તે હોય ત્યાં સુધી એનો વ્યવહાર બહુ ઉંચા પ્રકારને હોય છે. એ અસત્ય તે સ્વપ્નમાં પણ બોલે નહીં અને એને પદગલિક અને આત્મિક દશા એટલે તે સ્પષ્ટ રીતે ભેદ પડી ગયેલ હોય છે કે જ્યાં પિદ્ગલિક ભાવને પુષ્ટિ આપવાની વાત આવે ત્યાં કદાચ સંજોગને વશ થઈ કોઈ કામ કરવું પડે તો તે કરે છે, પણ તેની વૃત્તિ તેમાં તાદામ્યરૂપ પામતી નથી, તે તેનાથી છેટને છેટે રહે છે. અત્યારે જેમ આપણે ધર્મકાર્ય કરીએ છીએ ત્યારે તેનો અશ પણ આપણી જાતને અડવા દેતા નથી, દેશમાંથી નીકળ્યા ત્યારે જાણે એક બંધનથી છુટયા અથવાતે શ્રાવક નામ ધરાવ્યાની માથે પડેલી ફરજ બજાવી એમ સમજીએ છીએ, તેથી ઉલટીજ રીતે સમતાવંત છવ સંસારનાં સર્વ કાર્યો મનથી છે. છેટે રહીને કરે છે. કરે છે ખરો પણ મનમાં એને પાસ લાગતા નથી. આવા જીવનનું સાર્થકપણું છે અને એ વગરના તો માત્ર ફેર છે. - સમતાવંત પ્રાણી જે સાધુ હોય છે તે મન વચન કાયાથી પરિગ્રહને ત્યાગ કરનાર, મમત્વ વગરનો અને દર્શન માત્રથી જ મહાત્મા વીપ્રભુ વિગેરે શાંતમૂર્તિ છેનું સ્મરણ કરાવે તેવો ભદ્રક અને શાંતમૂર્તિ હોય છે. ગચ્છના કલહ કે વિતંડાવાદથી દૂર હોય છે, જ્ઞાનવત હોય છે અને દુનિયામાં સારામાં સારા ગુણો જે કહેવાય છે તે તેનામાં આવીને વસેલા હોય છે. સાધુ અવસ્થાને અને સમતાને બહુ નજીકનો સંબંધ છે. અત્ર જે સમતાનું વર્ણન થાય છે તેનો મુખ્ય લાભ સાધુ અવસ્થામાં જ પ્રાપ્તવ્ય છે એમ કહેવાનો ઉદ્દેશ છે, જ્યારે સાધુ નિરંતર સામાયિની સ્થિતિમાં જ રહે છે એમ શાસ્ત્રકારનું ફરમાન છે ત્યારે જેઓ મુમુક્ષુ એને ખપી હોય છે તેઓને સમતા રાખવી એ એક ગુણ પ્રાપ્તિ છે એટલું જ નહીં પણ તેઓની - મુક અંશે ફરજ છે. સાધુપણામાં પ્રાપ્ત થતી સમતા બહુ ઉત્તમ હોય છે, કારણ કે તેમાં દોષ થવાના પ્રસંગે આવતા નથી અથવા બહુ અલ્પ આવે છે.
સમતાવંતમાં ઉપર જણાવેલા લક્ષણે પ્રાય હોય છે. એમાં તરતમતા
