Page Text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
પ્રતિક્રમણ એ મહાયોગ
સાધુ અને શ્રાવકે સવાર-સાંજ અવશ્ય કરવા ચેાગ્ય પ્રતિક્રમણની ક્રિયા એક મહાયાગ છે; કેમકે બ્યાગ’ એટલે મેાક્ષની સાથે આત્માને ચેાજી આપે તે. એવા યાગમાં બાહ્ય અને આભ્યન્તર તપ ગણાય. તેમાં આભ્યન્તર તપ ચડિયાતા છે; અને આભ્યન્તરમાં પણ પ્રાયશ્ચિત’ને પહેલા નખર આપ્યા છે. પ્રતિક્રમણમાં પાપાનું પ્રાયશ્ચિત થાય છે. એટલે યેાગામાં તેના ઊંચા નખર હાવાથી પ્રતિક્રમણને ‘મહાયાગ’ કહી શકાય.
બીજું પણ એક કારણ આ છે કે પ્રતિક્રમણમાં વિનય, ધ્યાન, કાયાત્સંગ અને સ્વાધ્યાય પણ આવે છે તેથી પણ એ મહાયાગ છે. આવા પ્રતિક્રમણની સાધના શ્રાવક-શ્રાવિકાએ પણ રાજ ઉભય ટંક કરવી જોઇએ; જેથી પાપાનાં પ્રાયશ્ચિત થાય.
કેટલાક સમજે છે કે પ્રતિક્રમણ તે વ્રતધારી શ્રાવક-શ્રાવિકાએ જ કરવાનુ હેાય; કેમકે એમણે લીધેલા વ્રતમાં અતિચાર લાગ્યા હાય તેની શુદ્ધિ પ્રતિક્રમણથી થાય. . . .
પરંતુ આ અધુરી સમજ છે. શાત્રે સિદ્ધાણુ કરણે....’ એ ગાથાથી ચાર પ્રતિક્રમણ કરવાનું કહ્યું છે.
(૧) પ્રતિષિદ્ધ યાને નિષેધેશ અર્થાત્ પ્રતિજ્ઞાથી કે જિનવચનથી ત્યાગ થયેલનું . કરણ. (૨) કૃત્ય કબ્યાનું અકરણ.
(૩) તત્ત્વ–માગ—સિદ્ધાન્ત વગેરેનું અ શ્રદ્ધાન; અને
(૪) જિનવચનથી તેમજ જિનાક્ત માર્ગ, તત્ત્વ વગેરેથી વિપરીત પ્રરૂપણા.
જ્યારે આ ચારે સ્થાને પ્રતિક્રમણ કરવાનુ છે, તેા પછી વ્રત નહીં લીધેલ ગૃહસ્થને પણ વર્તાવમાં, વાણીમાં ચા વિચારેામાં જિન વચને નિષેધેલનું પણ ત્રણ પ : વિશેષાંક
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આચરણુ આવી જવા સ’ભવ છે; તેમજ જિનાજ્ઞાએ ફરમાવેલ કેટલાય કન્યનું પાલન નથી પણ થતું, તથા રાગ-દ્વેષ જડવાદ, વિલાસવાદ, આધુનિક વિજ્ઞાનવાદ, ચમત્કારઇન વગેરેના ઝેરમાં આત્માની અંદર કયારેક જિનવચન પર અશ્રદ્ધા ભલે ક્ષણુવાર પણ થઈ આવવી સુસ`ભવિત છે. અને મફતિયા વાતામાં વિશ્વથામાં કે હેશિયારિના ખેલમાં કયારેક જિનાજ્ઞાથી વિપરીત બેલાઇ જવાને પણ અસંભવ નથી. આ જાણ્યે-અજાણ્યે ચારે પ્રકારનાં પાપ સેવાઈ જાય, અને જે પ્રતિક્રમણ ન થાય, તા એ રાજનાં પાપાના ગંજ આત્મા પર ખડકાયેજ જાય, તે પછી આત્માની પરભવે શી દશા થાય ?
શાસ્ત્ર કહે છે કે, જીવને એક દિવસમાં પણ એટલાં બધાં પાપ લાગે છે, કે મોટા મેરુ વગેરે પતા જેટલા સેાનાનું દાન કરવાથી પણ એ છૂટે નહિ. એ પાપાના છૂટકારે ‘પ્રતિક્રમણથી? થાય છે.
રાજને રાજ પ્રતિક્રમણ નહિ કરનારા ગૃહસ્થ ‘આપણે કયાં રાજ પ્રતિક્રમણ કરીએ છીએ' એમ માનીને એવા ભૂલાવામાં પડે છે, કે પછી અવરપઢિનવય પ્રતિક્રમણ કરવાનું રાખતા નથી, ને વિના સ્થાન માટે સંકોચ વાતામાં, હરવા ફરવામાં કે આરામમાં સમય વેડફી નાખે છે, ત્યાં પ્રતિક્રમણ પ્રત્યે ઉપેક્ષા જરૂરી લાગે, એમ બનવાજોગ છે, કે ત્યાં પછી થાય, એ ન કરીએ તા ચાલે’ એમ લાગે. બિનસમ્યકૃત્વ પણ ઊભું ન રહે! કે પ્રાપ્ત થાય નહિ.
પ્રતિક્રમણ અવશ્ય કરવું જોઇએ. રાજ સવાર સાંજ નં બની શકે, તેા પણ રાજ એકવાર, યા રાજ નહિ તે અવરનવર પણ સમય કાઢીને પ્રતિક્રમણ કરવા ચેાગ્ય છે. જેથી એની ઉપેક્ષાના ને અવગણનાના પાપથી બચી જવાય,. મિથ્યાત્વ લાગવાથી પણ બચી જવાય.
પ્રતિક્રમણમાં પાપાનાં પ્રાયશ્ચિત ઉપરાંત દેવવંદન, સ્વાધ્યાય, કાયેાત્સગ, ધ્યાન વગેરેનાં પણુ
For Private And Personal Use Only
૧૮૩
| SR No. | 531793 |
| Book Title | Atmanand Prakash Pustak 069 Ank 10 11 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Jain Atmanand Sabha Bhavnagar |
| Publisher | Jain Atmanand Sabha Bhavnagar |
| Publication Year | 1971 |
| Total Pages | 60 |
| Language | Gujarati, Hindi |
| Classification | Magazine, India_Atmanand Prakash, & India |
| File Size | 5 MB |