________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
દાર્શનિક સાહિત્યમાં
દૃષ્ટાન્ત અને ઉપમાઓ
( કાર્તિક-માર્ગશીર્ષને અંકથી ચાલુ) પ્રા. જયંતિલાલ ભાઈશંકર દવે. એમ. એ.
' હવે આપણે જેને દાર્શનિક અને ધાર્મિક અને જેનારની દષ્ટિ અનેકાંતદષ્ટ છે. તમામ અને સાહિમમાંથી ડાંએક દષ્ટાંતે લઈશું.
વિવિધ અપેક્ષાદષ્ટિઓ દ્વારા સમન્વય કરી વિરુદ્ધ જન્મથી આંધળાઓએ એક વાર હાથી કેવો દેખાતા તેની સમુચિત સંગતિ કરવી એ જ અનેકાંતહોય તે બાબતમાં ખૂબ વિવાદ કર્યો. એક જમાં દષ્ટિનું વાસ્તવિક સ્વરૂપ છે. એક જૈન ગ્રંથમાં આ કહ્યું કે હાથી ઘડા જેવો છે. બીજાએ કહ્યું કે સૂપડા
આ વિષય એક જ મોકમાં સમાવી દેવામાં જેવા છે. અને ત્રીજાએ કહ્યું કે તે થાંભલા જ આવ્યા છે – છે. વડા જ છે એમ કહેનાર માત્ર માથાને જ સ્પર્શ કરશે. સપડા જે હાથી છે એમ કહેનાર માત્ર હાથીના કાનને જ સ્પર્શ કરેલો. અને થાંભલા
जो सन्वं जाणइ सो एगं जाणइ । જે છે એમ કહેનારે માત્ર તેના પગને જ સ્પર્શ
___ य एक जानाति स सर्व जानाति કરેલો. અાંખ ન હોવાથી વરdજ્ઞાન એકાંગી બને છે તેને આ નમૂનો છે. જ્યારે આંધળાઓને સમજાયું
(વનામુલા રીજ) કે તેઓ સમગ્ર હાથીના શરીરને સ્પર્શી શક્યા નહોતા તેથી જ વિવાદ અને ઝઘડાને સ્થાન હતું. આ
અથતજે એકને એટલે સમગ્રને જાણે છે તે દષ્ટાંતમાં ધણું રહસ્ય રહેલું છે. આપણે છતી આખે તેના બધા અંગ-ઉપાંગોને જાણે છે અને જે વસ્તના માંધળા જેવા જ છીએ. દરેક વસ્તુને ભાવાત્મક
તમામ અંગ ઉપાંગોને જાણે છે તે સમગ્ર વસ્તુને
જાણે છે, એક બીજો એવી જ મતલબનો અને અભાવાત્મક અનેક ગુણ ધર્મો છે અનંત
ઍક धर्मात्मक वस्तु.
જરા વધારે સુંદર લાગવાથી અહિ આપું છું. બીજો દાખલો લઈએ. એક હાલ છે તે એક તર- एको भावः सवथा येन दृष्टः નથી લોખંડની છે અને બીજી બાજુથી પીતળની છે. सर्वे भावाः सर्वथा तेन दृष्टाः । લોખંડની બાજુ જોનારને એમ લાગશે કે હાલ
सर्वे भावाः सर्वथा येन दृष्टाः લેખકની જ છે. પીત્તળની બાજી જોનારને એમ લાગશે કે હાલ પીત્તળની છે, માટે જ કહ્યું છે કે એક एको मावः सर्वथा तेन दृष्टः॥ માત્ર બાજુ જેનારી દષ્ટિ એકાંત દષ્ટિ છે. અનેક બાજી
( ઘરનામુwવ ર )
For Private And Personal Use Only
