Page Text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
વિશ્ર્વ અને વિશિષ્ટ છા
એમ એળખાવાય છે. ચારે અક્ષર લઘુ ડેય એના સમુદાયને ‘ વિપ્રગણુ ' કહે છે.
www.kobatirth.org
।
વાનવાસિકનું લક્ષણૢ | એ છે કે એ ચાર ચતુષ્કલને
અનેલે છંદ છે અને એમાં આઠ માત્રા પછી કાં તે જગણું આવે છે કે કાં તે વિપ્રગણ હોય છે. પિંગલાચાયે શ્મા છૠતુ ક્ષક્ષગુ દર્શાવતાં જે એમ કહ્યું છે કે નવમી અને બારમી માત્રા લધુ હેવી જોઇએ એ વિધાન ‘જગણુ ' દ્વારા સિદ્ધ થાય છે. કેમકે ત્રીજી' ચતુશ્કેલ જગણુરૂપે હૅાય તે નવમી અને ખરમી માત્રા આપોઆપ લઘુ જ આવે.
વાનવાસિકાના આ લક્ષણુ ઉપરથી જોઇ શકાશે ૐ એના બે પ્રકાર પડે છે. એકમાં ત્રીજા ચતુષ્કલ તરીકે ‘ જગણુ ' હાય છે તે એકમાં એને બદલે * વિપ્રગણ ' હેાય છે. સદ્ભાગ્યે આ બંને પ્રકારનાં પ્રાચીન ઉદાહરણા જૈન સાહિત્યમાંથી મળી આવે છે. એ આપણે હવે વિચારીશું.
વિરલ છો પૂરા પાડનારો અને મનહર રીતે ગવાતા એવા એક સુપ્રસિદ્ધ સ્તવ મુનિવર નદ્દિષેણે ૩૮ પદ્યમાં રચ્યા છે. એમાં અજિતનાથ અતે શાંતિનાથ એ મે તીર્થંકરાની ભેગી સ્તુતિ કરાઇ છે. આ રતવને અર્જિયસ તિથય કહે છે. એની રચના ક્યારે થઇ એ બાબત બે જાતની પરંપરા જોવાય છે. એક પરપરા પ્રમાણે પ્રસ્તુત નદિ મિનાથના તી માં થયા છે । ખીજી પરંપરા પ્રમાણે એમને મહાવીરસ્વામીના સમયમાંશાસનમાં થયેલા મનાય છે. કાઇ ક્રાઇ તે। એમને નરેશ્વર શ્રેણિકના પુત્ર ગણે છે.
આ સબંધમાં નિશ્ચિતરૂપે જો કંઇ કહી શકાય તેમ ડાય તે તે એ છે ક૧૫ નામના ક્રેયસુત્ત ( છેદસૂત્ર ) ઉપર જે સંઘ્ધદાસર્ગાણુ ક્ષમાશ્રમણે લઘુભાસ રચ્યું છે તેની ૨૫૫૪૯મી ગાથામાં જે અજિતસતિ-થયનુ સૂચન છે તે જ આ સ્તવ હ્રાય એમ
૧ “ટ-ચયો નવ-વારસ-લક્રુતિ આ વાળવાલિયા) છે
૨ આ ગાથા નીચે મુજબ છેઃ—
૧૧૩
જણાય છે અને એ હિસાખે આ કૃતિ લગભગ પંદરસે। વર્ષ જેટલી તે પ્રાચીન ગણાય જ. એનુ નિમ્નલિખિત ૩૨ મું પત્ર ‘વાણુવાસિયા ’ માં છે.
"1
सहावलट्ठा समप्पट्ठा
दो गुणेहिं जुट्ठा । पसायसिट्टा तवेण पुट्ठा
શિરીર્દિ કટ્ટા રિસીěિ નુઢ્ઢા ॥ ૩૨ ॥ આ ‘વાણુવાસિયા' છંદ છે, કેમકે એનુ પ્રથમ ચરણુ જેમ નીચે મુજબ દર્શાવી શકાય તેમ છે, તેમ ખીજા પણ દર્શાવાય તેમ છે.--
सहा व लट्ठा समप्प इट्ठा લ મા લ ગા ગા લ ગા લ ગા ગા
ચતુષ્કલ ચતુષ્કલ જ-ગળુ ચતુલસાળ માત્રા
વાણુવાસિયા(સ. વાનવાસિક)ને બીજો પ્રકાર હું રજૂ કરું તે પૂર્વ' અહીં એ બાબત નોંધીા કે છંદાનુશાસન ઉપરની સ્વાષજ્ઞ વૃત્તિમાં ‘કલિકાલસ'નું 'હેમચન્દ્રસૂરિએ અજિયસ તિથયમાંનુ એક પણ પદ્મ ઉદાહરણુરૂપે આપેલુ જણાતુ નથી. જો એમ જ હોય તે તેનું શું કારણ હશે? શું પોતાની કૃતિને સર્વોપયોગી ' ખનાવવાની ભાવનાને એ આભારી હશે?
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
મેં
કાઢે કવિદર્પણ રચ્યુ છે. આ પરિચય પાઈય પ્રાકૃત ) ભાષા અને સાહિત્ય નામની મારી કૃતિ (પૃ. ૬૪-૬૫ )માં આપ્યા છે એટલે અહીં તે એટલુ' જ કહીશ કે આ કવિદુષ્ણના દ્વિતીય ઉદ્દેશ( ઉદ્દેશ )ના વીશમા પદ્યમાં વાનવાસિકા 'ના લક્ષણુ વિષે ઉલ્લેખ છે. આ રહ્યું
એ પદ્યઃ—
*
"
“ચિત્તા’ નવમો વિ ૩,
वाणवासिया नवम - बारसा હતુળો । નવમનુષ ‘ચિત્તા, ’
૮ પાયારÄ 'માળ વાદિ ॥૨૦॥”
'अविधिपरिट्ठवणाए काउस्सग्गो
गुरुसमम्मि |
मङ्गलसन्तिनिमित्ते थओ तओ અનિત-સમ્તી” ૧૧૪૬ ॥
,
For Private And Personal Use Only
| SR No. | 531612 |
| Book Title | Atmanand Prakash Pustak 052 Ank 08 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Jain Atmanand Sabha Bhavnagar |
| Publisher | Jain Atmanand Sabha Bhavnagar |
| Publication Year | 1954 |
| Total Pages | 21 |
| Language | Gujarati, Hindi |
| Classification | Magazine, India_Atmanand Prakash, & India |
| File Size | 4 MB |