Page Text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૮૨
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
કાવ્યપ્રકાશના નવમાં ઉલ્લાસનું નામ “શબ્દાલંકારનિર્ણય” છે. એને ૮૫ મા પદમાં ‘ચિત્ર'નું લક્ષણ છે અને એની પત્તવૃત્તિમાં ખગ્ન, મુરજ, પદ્મ એ ત્રણ આકૃતિને સ્પષ્ટ નામે લેખ છે. તેમજ એ ત્રણેને અંગે એકેક ઉદાહરણ પણ છે. ખગના ઉદાહરણ તરીકે કાવ્યાલંકાર (અ–૫)ના છે. – ઉધૂત કરાયા છે કે જે હકીકત અલંકાચૂડામણિમાં પણ જોવાય છે. એવી રીતે પાબંધ માટેનું ઉદાહરણ જે અહીં અપાયું છે તે જ વિવેકમાં પણ છે. મુરજ-બંધ માટે તે નિમ્નલિખિત પત્ર અપાયું છે –
" सरला बहुलारम्भतरलालिबलारवा । वारला बहुला मन्दकरला बहुलामला ॥"
સંકેતમાં કાવ્યપ્રકાશમાં અપાયેલાં આ ત્રણે ઉદાહરણની સ્પષ્ટતાને વિચાર કરાય છે. ખન્ન માટે “ટ્રાજિત રાધાળો મારા થી માંડીને રાજા-મારવા : પદાવો કરાવૃત્તા સુધીનું લખાણ છે. આ જ લખાણ અક્ષરશઃ અલંકારચૂડામણિ(પૃ૩૧૪)માં પણ જોવાય છે. એવી રીતે મુરજ માટે “પાતુનથી શરૂ થતું અને “ચતુર્થ પરથી પૂર્ણ થતું લખાણ જે સકેતમાં છે તે જ અક્ષરે અક્ષર અલંકારચૂડામણિ પૃ. ૩૧૪-૧૫)માં છે. વિશેષમાં પવા માટેનું લખાણ જે “મા- કાથાને” થી શરૂ થઈ “નિર્મારા જાણવ આવૃત્તિ:”થી પૂરું થાય છે એ જ લખાણ વિવેક પૃ. ૩ર૧)માં નજરે પડે છે. ઉપર્યુક્ત વિદ્યાલયની આવૃત્તિમાં “વાત” એમ જે છપાયું છે તે અશુદ્ધ છે.
આમ સંકેતમાં ત્રણ ત્રણ બંધેની સ્થાપનાને લગતું લખાણ હૈમ કૃતિઓમાં અક્ષરશઃ જોવાય છે એથી તે હું આ લેખ લખવા પ્રેરાયો અને હવે એને અંગે હું ચાર પ્રશ્ન રજૂ કરું છું
(૧-) શું હેમચન્દ્રસૂરિએ સંકેતમાંથી આ લખાણ ઉદ્ધત કર્યું છે કે સંકેતમાં એમની કૃતિ માંથી એ દાખલ કરાયું છે કે બંને યુરિઓએ કઈ પ્રાચીન કૃતિમાંથી એને પિતાની કૃતિમાં સ્થાન આપ્યું છે?
જે પ્રથમ વિકપ સ્વીકારાય તે સંકેતની રચના વિ. સં. ૧૨૧૬ કે ૧૨૧૯ ની જ માનવી પડે.
(૪) કાવ્યાનુશાસન સિદ્ધહેમચન્દ્ર નામના શબ્દાનુશાસન પછી રચાયું છે. અને એ કુમારપાલ રાજી થયા તેવામાં રચાયાનું મનાય છે. આ હિસાબે આ કાવ્યાનુશાસન વિ. સં. ૧૨૦૫ થી ૧૨૦ ની આસપાસમાં રચાયેલું ગણાય, અને એના ઉપરની બંને વૃત્તિઓ ત્યારબાદ પાંચ સાત વર્ષમાં રચાયેલી મનાય. જો એમ જ હેય તે સંકેતની રચના વિ. સં. ૧૨૧૬ની હોય તે પણું એ અલંકારચૂડામણિ અને વિવેક પછીની ગણાય. આથી એ પ્રશ્ન ઉભો કે સંકેતમાં કાવ્યપ્રકાશની પ્રશંસા ખૂબ છે તે હૈમ કાવ્યાનુશાસન કે એ એની વૃત્તિઓની કેમ નથી ? શું કુમારપાલ પછી હેમચન્દ્રસૂરિ વગેરેને દેશી અજયપાલ ગાદીએ આવતાં હૈમ કૃતિઓ તરફ જાહેર રીતે સદ્ભાવ દાખવવામાં વિદન ઉપસ્થિત થયું હશે તેવી કોઈ પરિસ્થિતિને આ આભારી હશે?
For Private And Personal Use Only
| SR No. | 531606 |
| Book Title | Atmanand Prakash Pustak 051 Ank 12 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Jain Atmanand Sabha Bhavnagar |
| Publisher | Jain Atmanand Sabha Bhavnagar |
| Publication Year | 1953 |
| Total Pages | 22 |
| Language | Gujarati, Hindi |
| Classification | Magazine, India_Atmanand Prakash, & India |
| File Size | 3 MB |