Page Text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
-
-
-
- - - -
-
-
શ્રી મહલવાદી અને ભdહરિને સમય અને સભા માટે અભિપ્રાય.
હતો-g--v sgr-v-!
निरपेक्षः प्रवर्तते। સ્વિત્રણ-તોગત્યન-૪-પૂણા संस्थानवर्णावयवैરણ--૨૨ ૪ syms
विशिष्ट यः प्रयुज्यते - - - સ્વ-નિા
शब्दः सस्यावयवे जुग-प मिग्स-4 म यिन् ते ।
म प्रवृत्तिरुपलभ्यते ॥ આ બંને કારિકાઓ વાકય પદીપમાં બીજા કાંડમાં આ પ્રમાણે છે संस्थानवर्णावयवैर्विशिष्टे यः प्रयुज्यते । शब्दो न तस्यावयवे प्रवृत्तिरुपलभ्यते ।।१५।। संग्याप्रमाणसंस्थाननिरपेक्षःप्रवर्तते । बिन्दौ च समुदाये च वाचकः सलिलादिषु ॥१५७॥
આ બંને કારિકાઓને દિગ્ગાગે કમ બદલીને ઉધત કરી છે. ૧૫૭ મી કારિકાના ટિબેટના ભાષાંતરમાં પૂર્વાધ-ઉત્તરાને જે વ્યકમ જોવામાં આવે છે તે ટિબેટન ભાષામાં તેવા પ્રકારની વાય. રચના થતી હોવાથી ટિબેટન ભાષાંતરકારએ કરેલું છે. ઘણે ઠેકાણે ટિબેટ ભાષાંતરકારે ટિબેટન ભાષાની પતિને અનુસરીને મૂળ સંરક્તવાક્યરચનાના ક્રમમાં ફેરફાર કરી નાખે છે.
આ બે કારિકા ઉપર જિનેંદ્રબુદ્ધિએ ઘણી વિસ્તૃત ટીકા લખી છે. તેને થડે પ્રારંભ ભાગ આ જાતને છે– છુ-જોગણ-મન-૪ -દિલો-દિ શત્ ર-૪-જો-૧-
ચોલ્ડઅgો . ર-૪-નો -૧-૪-મ-ધૂતો-રૂ-9-ગિર્--ર ઇ-ફા-નંબર-૪ જaો-રો ડy-g- ટુ રનોન-તે ! આનું સંસ્કૃત આ પ્રમાણે છે-ક્ષત્રિાહિકુ તિ 'आदि' शब्देन पृथिव्यादिपरिग्रहः । सङ्घयादिनिरपेक्षत्वेन अवयवेषु मुख्या प्रवृत्तिरेव दाते।
ઉપરના લખાણથી એ સ્પષ્ટ છે કે-વાકયપદીયની રચના પ્રમાણસમુચ્ચય પહેલાં થયેલી છે. પ્રમાણસમુચ્ચયકાર દિગ્ગાગ વસુબંધુને સાક્ષાત્ શિષ્ય હોવાથી અને વસુબંધુનો સમય વિક્રમની ચોથી શતાબદી આસપાસ હોવાથી દિગ્ગાગને પણ એ જ સમય છે. ભર્તુહરિનો ગુરુ વસુરાત વસુબંધુને સમકાલીન હેવાથી ભર્તુહરિ અને દિગ્ગાગ બને સમકાલીન વિદ્વાનો છે. હા, બંનેમાંથી કોઈ એક નાના-મોટા હોવા સંભવે છે, પણ છે તો સમકાલીન જ ભારતીય ઇતિહાસમાં આ એક મહત્વની વાત છે, કારણ કે ભર્તુહરિનું વાકયપદીય એ એ મહત્વને મંથ છે કે સેંકડે માં એની કારિકાએ ઉધત કરવામાં આવી છે એટલે તે તે ગ્રંથકારોને પરંપરાથી તેમજ અન્ય પ્રમાણથી ગમે તે પ્રાચીન સમય સિદ્ધ થતું હોય તે પણ તેમના ગ્રંથમાં ભdહરિના વાકયપદયની કોઈ પણ હારિકાને અંશ માત્ર પણ જોવામાં આવે કે તરત જ ઐતિહાસિક ઈસિંગે જણાવેલા હરિના ઇસવીસન ૬પ૦ મૃત્યુસમયને પ્રમાણભૂત માનીને તે તે અંધકારને સને ૬૫૦ પછી મૂકી દે છે અને એ રીતે ઘણીવાર પરંપરા પ્રમાણેને અન્યાય થયો છે.
હવે આપણે ભર્તુહરિના સમય વિષેની માન્યતા બદલી જ નાખવી જોઈએ. ઇસિંગને તથાકથિત સમય વાકયપદીયકાર ભક્ત હરિને લાગુ પાડી શકાય તેમ નથી, એટલે કાં તે ઇસિંગના વચનને અસત્ય માનવું જોઈએ અથવા તે જે તેમાં તયાંશ હેય તે એ ભર્તુહરિ બીજે જ કોઈ ભતૃહરિ હશે અને ઇસિંગે ભૂલથી તેને મહાવૈયાકરણ ભdહરિ તરીકે નામસામેથી માની લીધે હશે એમ માનવું યુક્ત લાગે છે.
આચાર્ય શ્રી મહાલવાદીએ ભર્તુહરિના વાક્યપદયની અને કારિકાઓની નાયકમાં સમા
For Private And Personal Use Only
| SR No. | 531578 |
| Book Title | Atmanand Prakash Pustak 049 Ank 08 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Jain Atmanand Sabha Bhavnagar |
| Publisher | Jain Atmanand Sabha Bhavnagar |
| Publication Year | 1951 |
| Total Pages | 21 |
| Language | Gujarati, Hindi |
| Classification | Magazine, India_Atmanand Prakash, & India |
| File Size | 4 MB |