________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
॥ જ્ઞયન્તિનિનેન્દ્ર: ||
તાકિ શિરામણ નયવાદપારંગત વાદિપ્રભાવક આચાર્ય શ્રીમલ્લવાદિ ક્ષમાશ્રમવિરચિત નયચક્રના સંક્ષિપ્ત પરિચય.
નામ.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પ્રસ્તુત લેખમાં અત્યાર સુધી અપ્રકાશિત- અમુદ્રિત છતાં સામાન્ય રીતે અનેક દષ્ટિએ સમગ્ર ભારતીય દાર્શનિક ઇતિહાસમાં અદ્વિતીય સ્થાન ધરાવતા અને જૈન પરંપરામાં તા વિશેષે કરીને અનેકાનેક ષ્ટિએ અદ્વિતીય તથા અત્યુચ્ચ સ્થાન ધરાવતા જે વિશાલકાય દાનિક ગ્રંથના પરિચય આપવામાં આવે છે તેનું નામ નયચક્ર છે. આને જ · દ્વાદશાર ? એવા વિશેષણ સાથે દ્વાદશાનયચક્ર એવા નામથી પણ વ્યાપક રીતે ઓળખવામાં આવે છે.
,,
“શ્વેતાશ્ર્વરાળાં સમ્મતિ, નચવવાહ, ચાઢાવનાર:, રત્નારાવતારિયા, તરવાથ:, પ્રમાળવાસિમ્.......ત્યેયમાયઃ ” આ પ્રમાણે ષડ્કશનસમુચ્ચયની ગુણરત્નસૂરિષ્કૃત બૃહ વૃત્તિમાં ( પૃ. ૧૦૭ ) જે જૈન ન્યાયગ્ર થાની સક્ષિપ્ત તાલિકા–સૂચી આપેલી છે તેમાં આવતા ઉલ્લેખ પ્રમાણે આ જ ગ્રંથની યTMવાહ એવા નામથી પણ એક સમયે પ્રસિદ્ધિ હશે એમ લાગે છે.
આ ગ્રંથના સંશોધનનું કાર્ય પ્રાચીન કહી શકાય તેવી ચાર પ્રતિના આધારે અત્યારે ચાલી રહ્યુ છે કે જે નીચે મુજબ છે.
૧ લીંબડી, જૈન જ્ઞાનભંડારની પ્રતિ.
૨ પાટણ, તપાગચ્છ જૈન જ્ઞાનભડારની પ્રતિ.
૩ વિજયાનંદસૂરિ જૈન જ્ઞાનમદિર જીરાની પ્રતિ.
૪ કાશીના પતિ શ્રીહીરાચંદ્રજીની પ્રતિ.
આ પ્રતિના વ્યવહારસૌક માટે અમે અનુક્રમે હીં॰ પા॰ વિ॰ ટ્વી॰ એવા સકેતેા રાખ્યા છે. આ પ્રતિ પૈકી હ્રીઁ અને વા॰ પ્રતિઓમાં પણ પહેલા પ્રાર ંભના પાનાના હાંસિયામાં નચચવાટીકા એવા નામેાલ્લેખ છે. એટલે એમ જરૂર લાગે છે કે ‘નયચક્રવાલ ’ એ નામના તે સમયે પણ પ્રચાર હતા. આ નામની સ`ગતિ-અસંગતિ વિષેની વિવેચનામાં ઊતરવાનું આ સ્થાન નથી.૧પણુ એટલુ' તે ખરું જ કે ‘નયચક્ર અથવા દ્વાદ
૧. મને તે વિચાર કરતાં એમ જણાય છે કે નચવવા એ ટીકાનુ' નામ છે, અને નયષ એ ભગવાન શ્રીમલવાદિષ્કૃત ગ્રંથનુ નામ છે. વરૂ સવરપે ( પાળિત્તિધાતુપાત્ર), નચ લત કૃતિ નવાઆ પ્રમાણે વ્યુત્પત્તિના ઓચિયથી નામયેાજના ખરાબર યુક્ત જણાય છે. જેમ ચક્રને ફરતા ચક્રવાલગાળ પટ્ટ હૈાય છે, તેમ અહિં પણ ટીકાનું નયચક્રવાલ એવુ મૂલાનુરુપ જ નામ જણાય છે.
For Private And Personal Use Only
