Page Text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
નયચક્રને સંક્ષિપ્ત પરિચય.
૧૨૫
અન્યત્ર પણ આને લગતા ઉલ્લેખ નીચે મુજબ છે.
“તથા પૂર્વવિજ઼િ સર્જનારંઝાદી સરનારાતાનિ વિતાનિ, વસ્ત્રતિવર્લ્ડ - शतारं नयचक्राध्ययनमासीत् । तत्सङ्ग्राहिणः पुनदिश विध्यादयो यत्प्रतिपादकमिदानीमपि नयचक्रमास्ते"
[ત્તરદાયનસૂત્ર શાન્તિસૂતિ રીવા. પૃ. ૬૮] તાર્દિ-પૂર્વવિદ્રિઃ સવાઢનારદીfજ સસરા રાતાક્યુનિ, વસ્ત્રાલ સસરાतारं नयचक्राध्ययनमासीत् । उक्तं च-एकेको य सयविहो सत्त नयसया हवंति एमेव ।" [ आवश्थकनियुक्ति गा. ७५२ ] सप्तानां च नयशतानां संग्राहकाः पुनरपि विध्यादयो द्वादश नयाः, यत्प्ररूपकमिदानीमपि द्वादशारं नयचक्रमस्ति"
[ અનુયોગસૂત્ર મurીયાવૃત્તિ પૃ. ૨૬૭] ઉપરના ઉલ્લેખોથી એ વાત પણ સપષ્ટ થતી જણાય છે કે-ટીકાકારના સમયમાં નયચક્રાધ્યયનનું અસ્તિત્વ હતું, પણ ત્યારપછી વાદિવેતાલ શ્રી શાંતિસૂરિ વિગેરેના સમયમાં તે લુપ્ત થઈ ગયેલું હતું.
ગ્રંથમાં દષ્ટિપાત ગ્રંથની અંદર દષ્ટિપાત કરતાં જ ગંભીર અને અતિવિસ્તૃત અનેકાનેક પ્રાચીન વાદવિચારપ્રવાહનાં દર્શન થાય છે. કુમારિલ-ધર્મકીતિ પછી દાર્શનિક ક્ષેત્રમાં જે યુગાંતરને પ્રારંભ થયે તેમાં પૂર્વકાલીન તે તે દર્શનના મૂળભૂત સિદ્ધાંત એક જ રહેવા છતાં એની ઉપપાદન શૈલીમાં એટલું બધું પરિવર્તન થઈ ગયું કે એક જ દર્શનના કુમારિલધમકીર્તિથી પ્રાચીન અને અર્વાચીન ગ્રંને પરસ્પર સરખાવતાં એકબીજાની શાબ્દિકઆર્થિક રચનામાં જાણે પરસ્પર આકાશ-પાતાળનું અંતર ન હોય એવું દેખાય છે. આ બંનેય . વ્યક્તિઓએ દાર્શનિક ક્ષેત્રમાં એટલે બધો ઊહાપોહ મચાવી મૂક્યો હતો કે તે સમયના અને
ત્યાર પછીના પ્રાયે તમામ દાર્શનિકેનું લક્ષ્ય એ તરફ ખેંચાયું. દાર્શનિક ગ્રંથો તપાસતાં તરત જણાઈ આવે છે કે દરેક દર્શનના ગ્રંથપ્રણેતાઓએ આ બંનેય વ્યક્તિઓએ આરંભેલી યા વિકસાવેલી વિચારધારાઓના ખંડન-મંડનમાં પિતાના ગ્રંથને મેટો ભાગ કયે છે. ધર્મકીર્તિ પછીનાં બૌદ્ધ તર્કશાસ્ત્રો પછી તે ગમે તેટલાં મોટાં હોય કે નાનાં, બધાં યે ધર્મકીર્તિના ગ્રંથને જ અનુસરીને લગભગ રચાયાં છે. ધર્મકીર્તિના ૧૫૦૦ શ્લોકપ્રમાણ એકલા પ્રમાણુવાર્તિક ગ્રંથ ઉપર જ ટીકા-ટીકાઓ થઈને લગભગ સવાલાખ શ્લેકપ્રમાણ ગ્રંથરચના થયેલી છે. એ જ રીતે મીમાંસામાં કમારિલભટ્ટનું અને વેદાન્તમાં શંકરાચાર્યનું અગ્રસ્થાને રહેલું છે. આ પ્રમાણે નવી ઊભી થએલી અને રોજ રોજ નવી ઊભી થતી વિચારધારાઓના ખંડન-મંડનમાં જ દાર્શનિક ગ્રંથકારોનું ચિત્ત પરોવાઈ ગયું હોવાથી ધીમે ધીમે પ્રાચીન ગ્રંથ વિસરાવા લાગ્યા. થોડા કાળ પછી પ્રાચીન ગ્રંથના વિચારોનું ખંડનમંડન પણ લગભગ બંધ જેવું થઈ ગયું. આનું પરિણામ એ આવ્યું કે એ પ્રાચીન ગ્રંથના લેપની પણ ધીમે ધીમે શરૂઆત થઈ ગઈ. કાલક્રમે એમાંના ઘણુ જ ગ્રંથ આજે લુપ્ત થઈ ગયા છે. તે તે દર્શનનાં મૂળસૂત્રે જે કે રહી ગયાં છે પરંતુ એ સૂત્રનાં ભાષ્ય-ટીકાદિ અનેક
For Private And Personal Use Only
| SR No. | 531532 |
| Book Title | Atmanand Prakash Pustak 045 Ank 07 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Jain Atmanand Sabha Bhavnagar |
| Publisher | Jain Atmanand Sabha Bhavnagar |
| Publication Year | 1947 |
| Total Pages | 38 |
| Language | Gujarati, Hindi |
| Classification | Magazine, India_Atmanand Prakash, & India |
| File Size | 5 MB |