Page Text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
નયચક્રનો સંક્ષિપ્ત પરિચય.
૧૧૯
ભાષા
ગાથાસૂત્ર, ભાષ્ય તથા ટીકાની ભાષા સંસ્કૃત છે એ વાત ઉપર આડકતરી રીતે સ્પષ્ટ થઈ જ ગઈ છે, તેથી પુનરુક્તિમાં નથી પડતું. ભાષા છે તો પ્રસન્નમધુર પણ પ્રૌઢતા ઘણી જ છે. તેમાં ય ભાષ્યની તો ભાષા એટલી બધી પ્રૌઢ ગહન છે કે ટીકાના આધારે જ એનું વ્યવસ્થિત ભાવોદ્દઘાટન કરવું સુકર છે. વિક્રમના સાતમા સૈકા પછી મીમાંસક કુમારિલ ભટ્ટ અને બૌદ્ધાચાર્ય ધર્મકતિએ દાર્શનિક ક્ષેત્રમાં પ્રવેશ કર્યો ત્યારપછી દાર્શનિક સાહિત્યની ભાષામાં પણ એક વિશિષ્ટ યુગાંતરની શરૂઆત થઈ છે, એમ કહી શકાય. કુમારિક અને ધર્મકીર્તિથી શરૂ થયેલા દાર્શનિક યુગાંતરમાં જે અનેકાનેક પ્રાચીન વિચારધારાઓનું શબ્દથી ચા અર્થથી પરિવર્તન થવા લાગ્યું અને જે નૂતન અનેકાનેક વિચારધારાઓ દાખલ થવા પામી તેની સાથે ભાષાસરણિમાં પણ ઘણે ફેરફાર થતો ગયે એમ સ્પષ્ટ દેખાય છે. જેમ ગંગેશથી ન્યાયના સાહિત્યમાં નવા જ યુગની શરૂઆત થઈ છે તેમ મારિલ-ધમકીતિ. થી પણ દાર્શનિક સાહિત્યમાં નવા જ યુગ શરૂ થયો છે. ફેર એટલો કે ચિંતામણિકાર ગંગેશથી શરૂ થયેલા નવ્ય ન્યાયના યુગમાં, સામાન્ય લેખનશૈલીમાં તદન અપરિચિત એવી અરસાછિન શબ્દની પરંપરા શરૂ થઈ તેવી વિચિત્ર શબ્દપરંપરા આ યુગમાં શરૂ નથી થઈ. પરંતુ તે પહેલાંના દાર્શનિક સાહિત્યમાં જે વિશિષ્ટ શબ્દરચના જોવામાં આવે છે તેમાં તે ક્રમશઃ ઝપાટાબંધ પરિવર્તન શરૂ થઈ ગયું હતું અને તેના સ્થાને સ્પષ્ટ અને સાદી નિયત દાર્શનિક ભાષાનો ઉપયોગ થવા લાગ્યું હતું. અત્યારે આ નવીન કુમારિલધર્મકીતિ પછીની ભાષાસરણિથી ટેવાયેલા આપણને નયચકનું પઠન કરતાં શરૂઆતમાં જરા અતડું અતડું લાગે એ સ્વાભાવિક છે. પરંતુ જેમ જેમ પરિચય વધતો જાય તેમ તેમ આ મુશ્કેલી સવર દૂર થતી જાય છે.
મૂળને તારવવામાં અને ટીકાનું સંશોધન કરવામાં આ શૈલી ઉપર ઘણું ધયાન આપવું પડે છે. જો એમાં જરા ભૂલથાપ થઈ ગઈ તે ઉટપટાંગ કલ્પનાઓ કરીને થાકી જઈએ તે યે ન તે કલ્પનાઓને અંત આવે કે ન તે આત્મસંતોષ થાય. ઉદાહરણ તરીકે નીચેને એક પાઠ જોઈએ.
ર તુ વૃક્ષમાળેડ મેd [ ] રેતિ સાથે વિવારા. શાવિષયવિચારશનિવા(હ) અનિછા) રોનિg(ઈ)વાવ”[, ૨૮]
સાતમી સદી પછીના દાર્શનિક સાહિત્યમાં કનિદા શબ્દ પ્રયોગ ભાગ્યે જ જોવા મળશે. એમાં અનિષ્ઠાના સ્થાને નવરથાનો પ્રયોગ જ રૂઢ થઈ ગયા છે. ફુરણારૂપે પણ જે આ વાત ખ્યાલમાં ન હોય તે સંશોધનમાં મહાગુંચ ઊભી થાય છે. અને બીજી યત્ તત્ કલ્પ નાઓને આશ્રય લેવો પડે છે. આવું અનેક વાર બને છે, એને સૌ સંશાધકને અનુભવ હશે. એટલે વધારે વિસ્તાર નથી કરતે, તેમ જ વિસ્તારનું આ સ્થાન પણ નથી.
ગ્રંથના વિભાગે. નયચક્રના વિભાગની રચના એટલી બધી સુંદર અને મનહર રીતે યોજાયેલી છે કે
For Private And Personal Use Only
| SR No. | 531532 |
| Book Title | Atmanand Prakash Pustak 045 Ank 07 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Jain Atmanand Sabha Bhavnagar |
| Publisher | Jain Atmanand Sabha Bhavnagar |
| Publication Year | 1947 |
| Total Pages | 38 |
| Language | Gujarati, Hindi |
| Classification | Magazine, India_Atmanand Prakash, & India |
| File Size | 5 MB |