Page Text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
: પરિશુદ્ધ-અપરિશુદ્ધ નયવાદ અને સર્વનયાશ્રિતની મધ્યસ્થતા ::
સમન્વયમાં જ જે નદષ્ટિ હોય તે વૈશેષિક છે એમ માનવું, પણ તેથી “બધા ધમે સરખા દર્શનને પણ જેનદર્શન કહેવું પડશે, કારણ કે છે ” એમ સિદ્ધ થતું નથી. બધા ધર્મોના ચઢતા એ દર્શન પણ માત્ર નિત્યતત્વ કે માત્ર અનિત્યત્વ ઉતરતા દરજજા અવશ્ય છે. સાધકે પોતાની ન સ્વીકારતાં નિયત્વ અનિયત્વ અને સ્વીકારે આત્મોન્નતિને યોગ્ય ઉચ્ચ કોટિને ધર્મ કર્યો છે. તેને ઉત્તર એ છે કે વૈશેષિક દર્શનમાં તેની સ્વયં શોધ કરવી જોઈએ અને મધ્યસ્થ નિત્ય અને અનિત્યત્વ એ વિરોધી બે અંશોનું દષ્ટિથી-પક્ષપાતરહિતપણે જે શોધાય તેને પ્રતિપાદન હોવાથી એમાં દ્રવ્યાસ્તિક અને સ્વીકારવા તત્પર રહેવું જોઈએ. તત્ત્વવાદમાં પર્યાયાસ્તિક બને નયને સ્થાન છે ખરું! પણ મોટી વિષમતા ધરાવતા વેદાદિ અન્ય શાસ્ત્રોમાં એ બન્ને ને તેમાં સાપેક્ષપણે જાયેલા જે પરસ્પર અવિરુદ્ધ અને અવિસંવાદી ઉપદેશ નથી. એમાં જાયેલા અને નયે પોતપોતાના મળી આવે છે, તે શ્રી જિનાગમરૂપી મહાવિષયનું સ્વતંત્રપણે જ પ્રતિપાદન કરે છે એટલે સાગરમાંથી ઊછળેલા વચનરૂપી બિંદુઓ છે. કે એ બને નયે પિતાપિતાના વિષયની પ્રધાન- જેનદર્શન કે જેમાં કેઈને પણ પક્ષપાત નથી તાને લીધે અંદરોઅંદર એકબીજાથી નિરપેક્ષ છે, અને સર્વથા અવિરુદ્ધ ને અવિસંવાદી છે તે તો જેથી એ જૈનદર્શન નથી. એક એક છૂટો વાદ એક શ્રી જૈન ધર્મ જ છે. માટે આત્મશ્રેયના ગમે તેટલા પ્રબળ દેખાતો હોય છતાં તે એક- ઈચ્છકે આવા ભ્રામક વિચાર ને તેનું પ્રવર્તાન કરતાં દેશીય માન્યતા ઉપર બંધાયેલો હાઈ યથાર્થ અટકવું જોઈએ. સ્વયં સત્યવાદી ન બનવું એ જ્ઞાન પૂરું પાડી શકતા નથી અને તેટલી ખામીને જેટલે ગુન્હો છે, એના કરતાં પણ જેઓ સત્યવાદી લીધે પરંપરાએ તે પોતાનામાં બદ્ધ થનારને છે એમના પ્રત્યે અસદ્દભાવ ધારણ કરે એ કલેશમુક્ત નથી કરી શકતો. જ્યારે સમન્વય મોટે ગુન્હો છે. અને અસદભાવ થાય એવું એ દષ્ટિની વિશાળતા ઉપર રચાયેલો હાઈ યથાર્થ પ્રવર્તન કરવું એ એથી પણ મોટે ગુન્હો છે. જ્ઞાન પૂરું પાડે છે. એ જ પ્રમાણે સામાન્ય આચાર્ય ભગવાન હેમચંદ્રસૂરિજી કહે છે વિશેષની બાબતમાં પણ છે. દ્રવ્યાસ્તિકનું વક્તવ્ય કે-“જેઓ મધ્યસ્થપણાનો આશ્રય કરી-ધારણ સામાન્ય અને પર્યાયાસ્તિકનું વક્તવ્ય વિશેષ છે. કરીને તસ્વીતત્વને વિચાર નહિ કરતાં જેને એ બને નિરપેક્ષપણે છૂટા છૂટા જવામાં દર્શન અને અજૈન દર્શન બેઉને સરખા આવે તો એકાન્તવાદને વિશિષ્ટ બનાવે છે માને છે, તેઓ મણિ અને કાચને સરખા અર્થાત્ ઊભું કરે છે. જેનદર્શન કોઈ પણ એક જ માનવા જેવું કરે છે.” માધ્યસ્થતા એ ગેળ વસ્તુ પરત્વે એ વિરોધી દેખાતા ધર્મોને અને ખાળને સરખા માનવા માટે નહિ પણ સમન્વય અપેક્ષા વિશેષથી કરે છે અને વૈશેષિક અપેક્ષાભેદ સમજી સમશીલ રહેવા માટે છે. દર્શન વસ્તુભેદે વિરોધી ધર્મોને ભેદ સ્વીકારે છે. માધ્યસ્થતા એ મહાન્ ગુણ છે; પરન્તુ તેને આજ બનેમાં તફાવત છે.
આશ્રય કયાં ? શા માટે ? ને કેવી રીતે પરિ. કેટલાક લોકો જેનદર્શન અને અજેન ણત હોવી જોઈએ ? એ લક્ષગત કરવું જોઈએ. દર્શનને સરખા માનવાને ભ્રમ ફેલાવે છે. તેઓ વિશાળષ્ટિ જેન મહાપુરુષોએ આ બાબતમાં બાલજીને ઉન્માર્ગે દોરવાનો પ્રયાસ કરી કેવા ઉચ્ચ પ્રકારની મધ્યસ્થતા રાખી છે, તે રહ્યા છે. તે મહાનુભાવોએ સમજવું જોઈએ કે નીચેની ઉ૦ ભગવાન યશેવિડ વાચક આદિની બધા ધર્મો પિતા પોતાના સ્થાને અપેક્ષાએ સાચા ઉક્તિઓથી સમજી શકાય તેવું છે.
For Private And Personal Use Only
| SR No. | 531467 |
| Book Title | Atmanand Prakash Pustak 040 Ank 02 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Jain Atmanand Sabha Bhavnagar |
| Publisher | Jain Atmanand Sabha Bhavnagar |
| Publication Year | 1942 |
| Total Pages | 33 |
| Language | Gujarati, Hindi |
| Classification | Magazine, India_Atmanand Prakash, & India |
| File Size | 5 MB |