________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આમાનંદ પ્રકાશ પ્રભાવથી મૂઢ સમ બની જઈ મતિક્ષય વહોરી લે છે તેમ અહીં પણ સમજવું. બ્રાહ્મી પ્રમુખ ઔષધિના સેવનથી વિકસ્વર બુદ્ધિવાળા થયેલા ઘણાને આપણે જોઈએ છીએ, એ એનું બીજું ઉદાહરણ. જો કે જીવ સમયે સમયે શુભાશુભ કર્મ બાંધે છે તેમ છેડે પણ છે, છતાં પ્રવાહથકી કર્મબંધ અનાદિ છે. કર્મબંધની આદિ માનવા જતાં એક સમયે જીવ કર્મરહિત હતા એ વાત સિદ્ધ થાય છે અને તેથી એ ન્યાય નીકળે કે કર્મરહિત જીવને જેમ પાછળથી કર્મો લાગ્યા તેમ સિદ્ધના જીવોને પણ કમ લાગી શકે આમ બનતું નથી જ. વળી એક વાર કર્મને સર્વથા ક્ષય કરવા માત્રથી તે સિદ્ધિની પ્રાપ્તિ થઈ, મુક્તદશા પમાઈ અને પુનઃ કર્મબંધને સંભવ હોય તે એ મુક્તિની કિમત શી ? કર્મોથી મુકાણુ ગણાયજ શી રીતે ? એવી સિદ્ધ અવસ્થાનો કંઈ અર્થ જ નથી રહેતે; એટલે એ સહજ સમજાય તેમ છે કે કર્મનો સંબંધ જીવ સાથે અનાદિકાળથી છે અને એમાંથી છૂટવાના પ્રયત્નો એનું નામ જ જીંદગી છે. સર્વથા મુકાયા બાદ પુનઃ તેને પેગ થવાને સંભવ નથી જ.
અનાદિ સંગને વિયોગ તે પછી કેમ થાય ? આ પ્રશ્ન સંભવિત છે. વિચારતાં એને ઊકેલ થઈ શકે છે કે અનાદિ સંગવાળા કંચન અને ઉપલ( પાષાણું)ને પણ સામગ્રીવડે વિશ કરી શકાય છે, તેવી જ રીતે ભવસ્થિતિના પરિપાકથી તથાવિધ સામગ્રીવડે કર્મોને જીવ વિયોગ કરી શકે છે. સદંતર વિગ પછી પુનઃ યોગ ન જ સંભવે. કર્મબંધના હેતુઓ ચાર છે (૧) અતત્ત્વ શ્રદ્ધારૂપ મિથ્યાત્વ (૨) ક્રોધાદિક કષાયોની ચોકડી. (૩) અસદાચાર પ્રવૃત્તિ (૪) મનાદિ વેગનુ છૂટાપણું. કર્મક્ષયના હેતુએ ત્રણ પ્રકારે (૧) તત્ત્વશ્રદ્ધારૂપ સમ્યગુ દર્શન (૨) તત્વજ્ઞાન થવું (૩) તત્ત્વ આચરણ ( ચારિત્ર અને તારૂપ) એટલે કે સમ્યગૂ દર્શનજ્ઞાનચારિત્રરૂપ રત્નત્રયીનું અવલંબન. કર્મને બંધ ચાર રીતે થાય છે. (૧) પ્રકૃત્તિબંધકર્મના સ્વભાવ રૂપ (૨) સ્થિતિબંધ=કાળમાનરૂપ (૩) અનુભાગબંધ=શુભ અશુભ રસના તીવ્ર મંદપણુરૂપ (૪) પ્રદેશબંધ કમપુદ્ગલના દળિયા સંચયરૂપ કર્મની મૂળ પ્રકૃત્તિ યાને મોટા ભેદ આઠ છે.
૧. જ્ઞાનાવરણીય-એને સ્વભાવ જ્ઞાનશક્તિ પર પદડ ધરવારૂપ છે; જેમ આંખે પાટે બાંધેલો માણસ કે પદાર્થ જોઈ શકતા નથી તેવી રીતે
For Private And Personal Use Only
