________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
-
- -
પ્રાચીન પુસ્તકો અને પુસ્તકાલયો, પ્રથા પહેલી શરૂ થઈ અને જેમાં સ્મરણશક્તિ મડી ખૂટી તેમાં ધર્મશાસ્ત્રો મેડા પુસ્તકારૂઢ થયાં. જેની જ્યારે આવશ્યકતા પડે ત્યારે તે ઉત્પન્ન ક્ષય છે એ હિસાબે આ કાર્યમાં સહુ પહેલાં બ્રાહ્મણે ચેત્યા. પછી બૌદ્ધોએ તેનું અનુકરણ કર્યું અને તે પછી આવશ્યકતા ઊભી થતાં જેનેએ પણ આ સુધારાને અમલમાં મૂક; તેથી જ લખેલાં જૈન શાસ્ત્રો ૨૦૦૦ પહેલાનાં નથી મળતાં. આ સુધારાને કાળ લગભગ આજથી ૨૨૦૦ વર્ષ પહેલાને છે. પંદરસો વર્ષથી આની પ્રગતિ વેગથી થઈ.
તે પછી તે દરેક લોકે દરેક દેશમાં અને સમયમાં તે રીતિને ઉપગ કરવા લાગ્યા. કવિઓએ તેનાં વર્ણન શરૂ કર્યા. ધર્મગ્રંથો અને કાવ્યકથા ગ્રંથમાં સરસ્વતી નામની એક વિદ્યાધિષ્ઠાત્રી દેવીની કલ્પના થઈ અને તે દેવીના હાથમાં પુસ્તક હોય છે તેમ પણ લખાયું.
કે પુસ્તક લખવાની કલામાં વિકાસ : પુસ્તકો લખવા-લખાવવામાં પુણ્ય અને કીર્તિ મેળવવાના ઉપદેશે અપાયું અને તેને સિદ્ધ કરનારાં દાન્ત શેધાણાં અથવા ઘડ્યાં, પુસ્તકો લખવા માટે જાતજાતની શાહી, કાગળ, કલમે, પુંઠાં, સાપડાં, બંધન વિગેરે સામગ્રીઓ ઉપજાવવાની શ થઈ ચિત્રકળા, લિપિ અને સારાં અક્ષરાની કલામાં દિવસે દિવસે વિકાસ થયે. ઠેરઠેર પુસ્તકાલયે જાયાં. દરેક લેકમાં જ્ઞાનના પ્રચારને માર્ગ સહેલો થઈ પઆ રીતે પુરત લખવાની છૂટ થવાથી વિદ્વાનોમાં ગ્રંથ રચી, પિોતાની કીર્તિસમા પુસ્તકો જગમાં મૂકી જવાની તમન્ના જાગી. તેના પરિણામે અનેક ઐહિક અને પારલૌકિક વિષયના લાખ ગ્રંથે દરેક સંપ્રદામાં બન્યા, જેથી ભારતના દરેક ભાગમાં સારાં સારાં પુસ્તકાલયે કરવામાં આવ્યા. તેની રક્ષા, ઉપગ અને વૃદ્ધિ તથા શોભાને ટકાવવા સારૂં અનેક પ્રયોગો થયાં. આજે પણ ભારતમાં પ્રાચીન મૌલિક
૧ “વાણિી પુરવયવાદરથા' (વાળીની પુરતવર્ષzસ્તા ) દેવલોકમાં દેવતા અને ઇન્દ્રો પણ પુસ્તક રાખે છે એવી માન્યતા થઈ.
२ पुत्थयलिहणं. पभावणांतित्थे सड्ढाणकिच्चमेअं ॥ मनहजि० पुत्थए लिहावेइ । - કુમારપાલપ્રતિબોધ ૩૪૮.
पठति पाठयते पठतामसौ वसनभोजनपुस्तकवस्तुभिः । प्रतिदिनं कुरुते य उपग्रहं स इह सर्वविदेव भवेत् नरः ॥
For Private And Personal Use Only
