________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ક
૦
૦
૦
૦
૦
૦
૦
૦
૦
૦
૦
૦
૦
૦
૦
૦
૦
૦
* ઉપવાસ
* ૬૦ + ૬૦ ૪૦ ૦૪૬૦
ઝ૦૦ર૦૦૪ ૦૪
૦
૦
૦મ
૦ ૦૪૬ ૦૪૬ ૦૪
* ૧
-
જૈન શાસ્ત્રોમાં ઉપવાસને તપની અંદર સમાવેશ કરેલ છે. તેનાથી શરીર, મનને થતાં લાભ ઉપરાંત આત્મિક લાભ આત્મ-શક્તિ પણ વધે છે તેમ જણાવેલ છે. આ લેખમાં જૈનેતર વિદ્વાને તથા જૈનેતર શાસ્ત્રોમાં પણ ઉપવાસથી કેવા લાભ થાય છે તે જણાવવાનો હેતુ છે. આયુર્વેદમાં
વાણા પતિ શિ, રોપાન ચટ્ટાનવત: ” અગ્નિ આહારને પચાવે છે, ઉપવાસ દોષને પચાવે છે, નષ્ટ કરે છે, અને ત્યાં સુધી બાહ્ય અને ભીતરના ઉપદ્રવથી મનુષ્ય પિતાનું રક્ષણ કરે છે; પરંતુ જ્યારે મનુષ્ય હદ ઉપરાંત ખાય છે અથવા એવું કોઈ કાર્ય કરી લે છે કે જેથી શરીર અંદર અને બહારથી રેગી બની જાય છે, ત્યારે પોતાની રક્ષા કરવાને અસમર્થ બની જાય છે. રોગી શરીર થતાં મન પણ રેગી બને છે. પાપી વાસના એ રેગી શરીરની સૂચક છે. સ્વાથ્યપૂર્ણ શરીરમાં પાપી વાસનાઓ હોઈ શકતી નથી પરંતુ તેવા મનુષ્ય અલ્પ સંખ્યામાં જ હોય છે, જેથી તે કારણે પણ સંસાર દુઃખમય માલૂમ પડે છે. દુર્બલ રહેવું તે પણ મહાપાપ છે એમ બુદ્ધિમાન કહે છે. સુખ તથા યશ નિરોગી બળવાનને પ્રાપ્ત થાય છે. ઉપવાસ કરવાથી આત્મા અત્યંત નિર્મળ થાય છે અને મન અને તન પણ નિરોગી બની જાય છે. બે પ્રકારના મનુષ્ય . એક મનુષ્ય જેની પાચનશક્તિ અતિ ભેજનથી બગડતાં અનેક પ્રકારના ઔષધે ખાઈ પેટ દુરસ્ત કરે છે, બીજે મનુષ્ય એક-બે દિવસ કે મહિનામાં અમુક દિવસ ન ખાઈ (ઉપવાસ કરી) સ્નાન, પૂજા, વ્યાયામ વગેરેથી પેટ, ભૂખ, પાચનશક્તિ સુધારે છે તો બેમાંથી કેણુ બુદ્ધિશાળી ગણાય ? ઉપવાસ કરવાથી શારીરિક તેમજ માનસિક દે દુર થતાં આત્માની નિમળતા (શક્તિ) વધતી જાય છે તેમ જૈન શાસ્ત્રો જણાવે છે, તેમ હવે પશ્ચિમના વિદ્વાને પણ માને છે અને ઉપવાસથી થતા લાભ માટે અનેક ગ્રંથ પણ લખ્યા છે. ઉપવાસ કરવા સાથે બ્રહ્મચર્ય પણ પળાતું હોવાથી
* “ બ્રહ્મચર્ય હી જીવન છે, " એ નામના હિંદી ગ્રંથમાંથી આ લેખનો ગુજરાતી ભાષામાં સહજ સુધારા-વધારા સાથે અનુવાદ કરવામાં આવેલ છે.
For Private And Personal Use Only
