________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. શબ-સંસ્કારને અંગે એને અનુમાન સંપૂર્ણ કે નિર્દોષ ન હોઈ શકે, ખરૂં કહીએ તે ટીબેટ જેટલે આઘે જવાની શી જરૂર છે? વૈદિક આર્યોમાં પણ એવા જ પ્રકારને રીવાજ જ કયાં ન્હોતો ? અથવવેદમાં ખુલ્લું લખ્યું છે કે “ચે નિવાતા જે ઘોદતા જે ધા ને વોદ્ધિતા સરતાન્ન સાવ વિત્રિન વિષે અત્તરે–” લિચ્છવીઓ એ રૂઢીને વળગી રહ્યા હતા. “ છે. હીટનીએ ઉદિધતા શબ્દનો અર્થ ઉંચી જગ્યાએ શબને રાખી મૂકવું” એ કર્યો છે. આ પતંબનું પ્રમાણુ ઉતારી એ અધ્યાપક કહે છે કે એ કાળે ત્રણ પ્રકારે શબની રક્ષા કરવામાં આવતી: પોપ્તાઃ, ઉદિધતાઃ નિખાતાઃ એટલે કે શબને ઉચ્ચ સ્થાને રાખવું અને દાટવું એવી બને રૂઢીઓ હતી. ઝીમર સાહેબ પિતાના Altindisches Lebenનામના પુસ્તકમાં કહે છે ઉદિધતા: શબ્દની જુદી વ્યાખ્યા આપે છે. એ ઉમેરે છે કે ઈરાનીએ પશુઓને સારૂં મૃતદેહને મૂકી જતા. તે રૂટીની સાથે ભારતવર્ષની આ રૂઢી બહુ મળતી આવે છે. વૈદિક સાહિત્યમાં મૃતદેહના છેલ્લા સંસ્કાર વિષે ઘણી પધ્ધત્તિઓને ઉલ્લેખ છે. એમાં અગ્નિ સંસ્કાર પણ આવી જાય છે. જુદા જુદા પ્રદેશમાં જુદી જાતિઓમાં જુદી જુદી રૂઢીઓ પણ એ વખતે પ્રચલિત હતી. વૈદિક આર્યોમાં પણ મૃતદેહને મેદાનમાં ખુલ્લું મૂકી દેવાની પ્રથા હતી અને એ આયેની જ એક શાખા ઈરાનમાં ગયેલી હોય એ સંભવિત છે. ટીબેટની પ્રથા ભારતવર્ષમાં આવી એમ કહેવાને બદલે આર્યોની પ્રથા ટીબેટમાં ગઈ હોય એમ કહેવું વધુ ઠીક લાગે છે.
રહેણીકહેણીની સામ્યતાના સંબંધમાં બહુ વિવેચનની જરૂર નથી. રાવ બહાદુર શરતચંદ્રદાસ જાતે ટીબેટમાં જઈને ત્યાંની રહેણી-કહેણી વિષે અંગત અનુભવ મેળવી આવ્યા છે. અકથામાં વૈશાલીની રહેણી-કહેણી અંગે જે વિવેચન છે તેને જ મળતી રહેણી-કહેણ એમણે ટીબેટમાં જોઈ હતી. તિરહત જીલ્લામાં છેલ્લે છેલ્લે લિચ્છવીઓના જે સંતાન રહેતાં હતાં તેમની પાસેથી ટીબેટીઓ એ પ્રકારની રીતિ-નીતિ પોતાના દેશમાં લઈ ગયા હશે.
ડૉ. વિદ્યાભૂષણનો મત. ડો. સતીશચંદ્ર વિદ્યાભૂષણ લિચ્છવીઓને પારસીઓના વંશધર માને છે. પારસીઓના “નિસિબિસ” અને મનુના નિછબિમાં ઉચ્ચાર સંબંધી જે ઐક્ય છે તેની ઉપર જ વિદ્યાભુષણે મુખ્ય ભાર મૂકે છે. કુલ્લકની ભૂલમાંથી
For Private And Personal Use Only
