________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પ૦૦
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાર.
8 મનનું રહસ્ય અને તેનું નિયંત્રણ. આ
©
©e
(@MEGOઝલ છે -
©©eak
(ગતાંક પૃષ્ઠ ૧૭૪ થી શરૂ. )
( અનુ — વિઠ્ઠલદાસ મૂ. શાહ. ) મનની સરખામણી દર્પણ સાથે કરવામાં આવે છે. જે દર્પણ મેલું હોય છે તો આપણે આપણું મુખ બરાબર જોઈ શકતા નથી. એવી રીતે મનમાં મેલ હોય છે ત્યારે તેમાં ઈશ્વરને સ્પષ્ટ જોઈ શકતા નથી. ખૂબ પરિશ્રમ પૂર્વક આધ્યાત્મિક સાધના, ધ્યાન, નિઃસ્વાર્થ કાર્ય, ભકિત વગેરે દ્વારા મનશુદ્ધિ કરે, ત્યારે જ પરમાત્માનુભવ થશે.
સમાધિમાં જોવા-સાંભળવાનું નથી હોતું. તેમાં દૈતિક કે માનસિક ચેતના નથી હતી. પણ કેવળ આધ્યાત્મિક ચેતના હોય છે. કેવળ સત્ રહે છે, જે આત્માનું મૂળ સ્વરૂપ છે.
જેવી રીતે આપણે સામેનું વૃક્ષ જોઈએ છીએ તેવી રીતે જીના મનમાં જે કાંઈ હોય છે તે પણ કોઈને કોઈ જુએ છે અથવા જાણે છે. આપણું સામે એક કાચનું પાત્ર છે, તે પિતે નથી જોઈ શકતું; એક કરણ, નેત્ર અને દષ્ટાની આવશ્યક્તા છે. જે આપણે કહીએ કે કાચનું પાત્ર પોતે જોઈ શકે છે, તે તેનાથી કર્મ–કતૃત્વ-ભાવને વિરોધ ઉત્પન્ન થાય છે, તેથી આપણે માનવું પડશે કે મનને કઈ ગુપ્ત સાક્ષી છે, જે નિત્ય, નિર્વિકાર, સર્વજ્ઞ અને સતત્ જ્ઞાનમય છે. તે જીના મનમાં ઉઠનારા વિકારો તથા વૃત્તિને જોયા કરે છે.
સ્વપ્નમાં જે વિષય પ્રત્યક્ષ થાય છે તે જાગ્રતાવસ્થામાં થયેલા સંસ્કારોની પુનરાવૃત્તિ સ્વરૂપ છે, અને કેવળ સ્વપ્ન જોનાર માટે તેઓ બહાર પણ હાજર હોય છે. તે પ્રત્યક્ષ વિષય અંતરેન્દ્રિય મનદ્વારા આવિર્ભત થાય છે, એટલા માટે એને આંતરપ્રત્યક્ષ કહે છે.
એ સતત્ સંક્ષુબ્ધ મન પોતાના સંકલ્પ દ્વારા જગત્ની સુષ્ટિ કરે છે, આ માયાત્મક જગત્ મનના સંક૯પથી ઉત્પન્ન થાય છે.
જેવી રીતે બીજ અનુકૂળ સમય અને સ્થાન મળતાં જ અંકુરિત થાય છે તેવી જ રીતે દ્રષ્ટા, મનના સંક૯૫દ્વારા દશ્યરૂપે પ્રકટ થાય છે, કેમકે દશ્ય એ દષ્ટા સિવાય બીજું કશું નથી.
એક તાંત્રિક પિતાના સૈતિક, થુલ નેત્રોને ઉપયોગ કર્યા વગર કેવળ પિતાના મનથી જ જોઈ શકે છે. એક ભગવદ્ભક્ત કે જેણે ભગવાનની સાથે
For Private And Personal Use Only
