________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૪૩
નય રેખા દર્શન. ત્યારે પુછે કે તમે કયા દેશમાં વસે છે ? ત્યારે કહે કે અમે ભરતખંડમાં વસીએ છીએ. ત્યારે પુછે કે તમે કયા દેશમાં રહે છે ત્યારે કહે હું ગુજરાતમાં રહું છું. આમ નૈગમ નય સામાન્ય વિશેષ વિગેરે જ્ઞાનવડે વસ્તુને માને નહિ પણ ઉપર લખ્યું તેમ સામાન્ય વિશેષ વિગેરે અનેક રૂપથી વસ્તુને માને છે. સામાન્ય તે વિશેષ થાય છે, વળી વિશેષ તે સામાન્ય થાય છે. આમ સામાન્ય વિશેષના અનેક રૂપથી વસ્તુને માને છે. વળી આ નય અંશ ગ્રાહી હોવાથી દેશ (ખંડ ને પણ સંપૂર્ણ સત્ય માની લે છે. વળી આ નય સંકલ્પ કલપનાને ભજનારો છે તેથી કલપનાથી પણ વસ્તુનો વ્યવહાર કહે છે તે એક રૂપે નહિ પણ ઉપર બતાવ્યું તેમ
અનેક રૂપે વસ્તુને માને છે. જેમકે હું લેકમાં વસું છું. પ્રશ્ન:– નયના કેટલા પ્રકાર છે અને તે કયા કયા? ઉત્તર:–તેના ત્રણ પ્રકાર છે. (૧) ભૂત (૨) ભવિષ્ય અને (૩) વર્તમાન. પ્રશ્ન:–ભૂત નૈગમ એટલે શું? ઉત્તર:–ભૂત નૈગમ એટલે થઈ ગયેલી વસ્તુને વર્તમાન રૂપે વ્યવહાર કરે તે.
દાખલા તરીકે –તેજ આ દિવાળીને દિવસ કે જે દિવસે મહાવીર સ્વામી
નિર્વાણ પામ્યા હતા. પ્રશ્ન:–ભવિષ્ય નેગમ એટલું શું ? ઉત્તર:–થનારી વસ્તુને થઈ કહેવી. દાખલા તરીકે:–ચેખા પુરા ન રંધાયા હેય
છતાં રંધાયા કહેવું તેને ભવિષ્ય નૈગમ કહે છે. પ્રશ્ન:–વર્તમાન બૈગમ એટલે શું? ઉત્તર:–ક્રિયા શરૂ થઈ ન હોય છતાં તેની તૈયારી જોઈ કહેવું કે થઈ છે. પ્રશ્ન:–સંગ્રહ નય એટલે શું ? ઉત્તર –સમૂ એટલે સમ્યક્ પ્રકાર, ગ્રહ એટલે ગ્રેહવું અર્થાત્ જે સમ્યફ પ્રકારે
ગ્રહણ કરાય છે તેને સંગ્રહ નય કહે છે. સંગ્રહ-નયમાં સામાન્યની
માન્યતા છે પણ વિશેષની નથી. તેની વ્યાખ્યા નીચે પ્રમાણે “સામાન્યરૂપ વડે સર્વ વસ્તુઓને પોતાનામાં અંતરગત કરે છે. અર્થાત્ સામાન્ય
જ્ઞાનને વિષય કહે છે.
પ્રશ્ન:–વ્યવહાર નય એટલે શું ? ઉત્તર–આ નયમાં વિશેષ ધર્મની મુખ્યતા છે. કારણકે કોઈને કેરી એમ સ્પષ્ટ નહિ
For Private And Personal Use Only
