Page Text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
મહુજ-પરાજય નાટકના પરિચય.
૨૨૧
કરી, બળતા હૃદયને શાન્ત કરવા પ્રયત્ન કરે છે. દર્દથી ઉભરાતાં વાકયે સૂણું વિદૂષક વિચારે છે કે-રાજા આ પ્રમાણે પહેલાં પણ ઉન્મત્ત થયો હતો. ખરેખર કામિન જ્યાં ત્યાં તન્મય જોયા કરે છે. કંઈક સમય વ્યતીત થયા પછી રાજા વિદૂષકને કહે છે-પ્રિયતમાની વિરહવ્યથાથી દુઃખિત મન કયાંય સુખાસ્વાદન પામતું નથી. તે ચાલ ધર્મારામમાં જઈ કાંઈક શાંતિ મેળવીયે, બને ધમરામમાં આવે છે. દૂરથી “દમ” નામનું વૃક્ષ નિહાળતાંજ કુમારપાળનું હૃદય પ્રસન્નતા પામે છે. પિતાના દક્ષિણ ચક્ષુના કુરણથી શુભકાળ નિકટવતિ હોવો જોઈએ એમ વિષકને જણાવે છે. આ પ્રસંગ ઉપરથી વિદુષક ક૯પનાને લંબાવે છે કે આ સ્થળે કૃપાસુંદરી જરૂર હોવી જોઈએ.
આ સમયે કૃપાસુંદરી પોતાની સખી સમતા સાથે સંયમ રસથી ભરેલ ધ્યાને ત્તમ નામના કલશ દ્વારા વૃક્ષને સિંચન કરે છે. સિંચન ક્રિયામાં આસક્ત થયેલ કૃપાસુંદરી ઉપર રાજાની દષ્ટિ પડે છે. દર્શનલાભથી રાજા પોતાની દ્રષ્ટિને ભાગ્યશાબી માને છે. વળી વિદૂષકની આગળ તેનું સંકીર્તન કરે છે, આ સમયે કૃપાસુંદરીને બેસી રહેલ જોઈ, સમતા તેને યાદ આપે છે કે “સખી ! વૃક્ષને કેમ સિંચન કરતી નથી? શું ગુરૂની આજ્ઞા ભૂલી ગઈ? ધ્યાન કળશ ખાલી પડે છે. પાયા વિના તરૂવર ફાલશે નહિ.” ઉત્તરમાં કૃપાસુંદરી જણાવે છે. “ સખી શું કરું? મધુકરરાજે મારા હૃદયથી ધ્યાન કળશનું અપહરણ કરેલ છે. આ પછી નાટકમાં શૃંગાર રસને પષક જે વર્ણન આવે છે તેવું વર્ણન કવિએ અહીં ઉતાર્યું છે. શાન્ત રસના પ્રધાન ધર્મને પણ લેક રંજનને ખાતર શુંગાર રસની છાયામાં આવવું પડે છે. કવિએ પિતાની શક્તિ પ્રમાણે અન્ય નાટ્યાનુરૂપ અહીં નાયક-નાયિકાની પ્રણય લીલા ઠીક આળેખેલી છે. જે વાંચવાથી જ ખ્યાલ આવે છે. જો કે અન્ય નાટકો વાંચતાં આપણે કરૂણ, શૃંગાર કે પાત્રના દર્દથી રસબસ થઈએ છીએ, તેવો તે અનુભવ અહીં નથી જ મળતું. આ સાથે એટલું પણ યાદ રાખીએ કે શાન્ત પ્રધાન ધર્મની વસ્તુથી રચાયેલ નાટકાદિમાં કવિને અમુક પ્રકારની જ છૂટ હોય છે. કૃપાસુંદરી તરૂવરને સ્પર્શ કરે છે. તે જ સમયે કુમારપાળ વૃક્ષના પલ્લવ સમૂહમાં પી રીતે તેનું પાણિગ્રહણ કરે છે. વૃક્ષને સ્પર્શ ક્યાં બાદ કપાસુંદરી પિતાના મન સાથે વિચારે છે કે-આ વૃક્ષના પલ્લવના સ્પર્શ થી કાઈ મન વચનથી અગોચર સુખનો અનુભવ થાય છે. પછી પ્રગટ પણે સખીને કહે છે આ વૃક્ષની કુપળાને સ્પશે નવીન જી. સિંચન કરેલ વૃક્ષને અનુભવ કરાવે છે. અર્થાત્ તેના સપર્શથી રોમાંચ જન્મે છે. સમતા કહે છે “દેવવલ્લભે ! શું તરૂવરના પલ્લવને ઘર્મ આ પ્રકારનો હોય છે? પરંતુ એ તે અમૃતરસ વરસાવનાર કોઈ પુરૂષરત્નને કરકમળનો આશ હવે જોઈએ,” ઉક્ત કટાક્ષમય ઉત્તર સાંભળતાં જ કૃપાસુંદરી પિતાના હાથને ખેંચી લઈ પાંગમૂખી થઈ ઉભી રહે છે. સખીના કટાક્ષથી લજિજત થઈ, ને ધ્યાન કળશવ
For Private And Personal Use Only
| SR No. | 531234 |
| Book Title | Atmanand Prakash Pustak 020 Ank 09 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Jain Atmanand Sabha Bhavnagar |
| Publisher | Jain Atmanand Sabha Bhavnagar |
| Publication Year | 1922 |
| Total Pages | 28 |
| Language | Gujarati, Hindi |
| Classification | Magazine, India_Atmanand Prakash, & India |
| File Size | 3 MB |