Page Text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
- તિલક-મંજરી. "वर्णयुक्तिं दधानापि स्निग्धांजनमनोहराम् । नातिश्लेषघना श्लाघां कृतिर्लिपिरिवाश्नुते ॥ १६ ॥ अश्रान्तगद्यसन्ताना श्रोतृणां निर्विदे कथा ।
નાત પુરી પૂરા થારામ છે ?૭ | ” તાત્પર્ય એ છે કે, જનેમાં મનને હરણ કરનારાં એવાં મધુર વર્ણ યુકત હોવા છતાં પણ અતિ લેષવાળી કવિની કૃતિ પ્રશંસા પામતી નથી. સતત ગદ્યવાળી કથા પણું શ્રેતાઓને આનંદ આપી શકતી નથી. તેમજ પ્રચુર પાવાળી ચંપૂકથા પણ રસ પિષી શકતી નથી. કવિના આ ત્રણ આક્ષેપ, ક્રમથી સુબંધુ કવિની “વાસવદત્તા,” બાણવિની “કાદંબરી” અને ત્રિવિક્રમભટ્ટની નલકથા” ઉપર થયેલા જણાય છે. પ્રથમનીનુંલેષકાઠિન્ય, બીજીનું ગદ્યપ્રાધાન્ય અને ત્રીજીનું પદ્યપ્રાચુર્ય સુપ્રસિદ્ધ જ છે. સાહિત્યની દ્રષ્ટિમાં, આ કૃતિઓ, તેમની એકપ્રિયતાને લીધે, કાંઈક હનગુણવાળી જણાયેલી હોવાથી ધનપાલે પિતાની કૃતિને એ ત્રણે માર્ગોથી દૂર રાખી, નવીજ માર્ગે જ દરવી છે. આમાં નથી સઘન “લે કે નથી કઠિનપદે. તેમજ સતત ગદ્ય પણ નથી અને પ્રચુર પદ્ય પણ નથી. સમગ્ર કથા, સરલ અને સુપ્રસિદ્ધ પદો દ્વારા પ્રસાદ ગુણવડે અલંકૃત થયેલી છે. થોડા થોડા અંતર પછી, પ્રસંગોચિત સ્થાને, અકેક બબ્બે કે તેથી વધારે ભાવદર્શક પઘો પણ આવેલાં છે. ગદ્યની માફક, તિલકમંજરીનાં પધો પણ બહુ રમણીય અને પ્રોઢ છે. રસ અને ધવનિથી પૂરિત છે. દષ્ટાંત તરીકે એક પદ્ય લઈશુ –
"विपदिव रिता विभावरी नृप! निरपायमुपास्स्व देवताः।
उदयति भुवनोदयाय ते कुलमिव मण्डलमुष्णदीधितेः॥" મેઘવાહન રાજા એક પ્રાતઃકાલમાં સંતતિના અભાવથી, બૌદ્ધદર્શનની માફ ક સર્વત્ર શૂન્યતા જોતો અને સંતાનની સિદ્ધિને માટે, આમતેમથી, તે તે ઉપાય ચિંતવતો બેઠે છે. એટલામાં પ્રભાતિક કૃત્યે નિવેદન કરવા માટે બંદિવાન આવે છે અને તે ઉપર લખેલ અપરવકત્ર જાતિનું પદ્ય બેલે છે. એ પદ્યમાં કવિએ પિતાની પ્રતિભાને પ્રકાશ અપૂર્વ રીતે પ્રકટ કર્યો છે. એ પદ્ય સાંભળી રાજાના મનમાં શા શા ભાવો ઉદિત થાય છે તે તે તિલકમંજરીનું તે સ્થળ વાંચવાથીજ જ@ાય તેમ છે. હેમચંદ્રાચાર્ય જેવા અસાધારણ વિદ્વાને પણ તિલકમંજરીનાં પશેને અતિ ઉચ્ચ કોટિનાં માન્યા છે અને પિતાના કાવ્ય સાહિત્યના નિબંધોમાં અનેક સ્થળે શ્રેષ્ઠ ઉદાહરણ તરીકે ટાંક્યાં છે. “વ્યાનુરાસન” ના ૫ મા અધ્યાયના.
___ "अर्थभेदभिन्नानां भङ्गाभ्यां युगपदुक्तिः श्लेषः ।"
એ સૂત્રની વ્યાખ્યામાં એકવચન અને બહુવચનના ભંગ કૈલેષ તરીકે, તિલકમંજરીની પીઠિકાને.
For Private And Personal Use Only
| SR No. | 531151 |
| Book Title | Atmanand Prakash Pustak 013 Ank 07 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Jain Atmanand Sabha Bhavnagar |
| Publisher | Jain Atmanand Sabha Bhavnagar |
| Publication Year | 1915 |
| Total Pages | 34 |
| Language | Gujarati, Hindi |
| Classification | Magazine, India_Atmanand Prakash, & India |
| File Size | 17 MB |