________________
२९६
આત્માનંદ પ્રકાશ. - - -
કૂળ કો માર્ગ ગ્રહણ કરવાથી કમશઃ પ્રગતિ થશે તેને બરાબર વિચાર કરી ઉન્નતિ માર્ગમાં આગળ વધાય તે જેવું સંગીન ફળ પ્રાપ્ત કરી શકાશે તેવું કૂદકો મારવાના માર્ગમાંથી પ્રાપ્ત થઈ શકવાનું નથી. પ્રત્યેક મનુષ્ય એક વ્યાપારીના વાર્ષિક સરવૈયાની માફક પ્રત્યેક રાત્રિએ નિદ્રામાં શયન કરતાં પહેલાં મન વચન અને કાયાવડે થયેલા પવિત્ર અથવા અપવિત્ર કાર્યોને હિસાબ તપાસી જવાની અનિવાર્ય આવશ્યતા રહેલી છે, એ બહુજ ઓછા મનુષ્ય સમજતા હોય છે. કેમકે આપણને અન્ય મનુષ્યને માટે કઈ મનુષ્ય પૂછે કે તમે પેલા મનુવ્યોમાં લગભગ કેટલા દે જઈ શકે છે? તરત જ આપણને તે મનુષ્યમાં ઈષ, મદ, મત્સર, ક્રોધ, વિષયવાસના વિગેરે થડા પ્રમાણમાં કદાચ લાગતા હશે તે પણ મેટા પ્રમાણમાં આપણે બતાવ્યા સિવાય રહેશું નહીં, તે સાથે જ કેઈ આપણને પ્રશ્ન કરે કે તમે તમારા પિતાનામાં કેટલા દે જોઈ શકે શકે છે? ઉત્તરમાં આપણે કહીશું કે આવતી કાલે વિચારીને કહીશ. આમ ઉત્તર દેવાનું કારણ આપણે આપણુ દે જોવામાં, તેના ઉપાય શોધવામાં અને તેને પ્રતીકાર તૈયાર કરવામાં, કદાપિ સમીક્ષા કરી નથી; વર્તમાનમાં કરતા નથી. આમ હોવાથી ગુણદેષને જે હિસાબ વિચારણના અગ્ર ભાગે અને પછીથી જિલ્લા હવે જોઈએ તે હિસાબને તપાસવાનો સમય આવતાં આપણે તેને શોધવો પડે છે. ત્યાર પછી બીજે દિવસ વિચારતાં દેશની તપાસ શરૂ કરતાં આપણને આપણામાં લગાર ક્રોધ, સહેજ અસરળતા, અ૫ અસંતોષવૃત્તિ અને વિષયવાસનાની મંદ પ્રબળતા વિગેરે વિગેરે દે પર્વત તુલ્ય હોય તે પણ પરમાણુ તુલ્ય ભાસે છે.
વસ્તુ સ્થિતિ આવી હોવાથી સત્સંગ અથવા ગુરૂના ઉપદેશ વડે જે વખતે આપણે પ્રતિજ્ઞા લેવા તૈયાર થઈએ છીયે એટલે કે અમુક વખત સુધી અમુક મનુષ્યના સંબંધમાં ક્રોધ ઉત્પન્ન નહી થવા દે, અમુક વખત સુધી ખાવાની લાલસા ઓછી કરી તપશ્ચરણ કરવું, અમુક વખત સુધી બ્રહ્મચર્યની પાલન કરવી, અમુક મર્યાદા સુધી વચન ગુપ્તિ કરવી વિગેરે અંગીકાર કરવા તત્પર થઈએ છીએ ત્યારે સહેજ વખતને માટે પણ આપણને બહુ કઠિન ભાસે છે અને તે વખતે આ
