________________
સાતક્ષેત્રોનાં અંતરંગ હેતુઓ. - ૨૬૩ તેથી તે સમયના આચાર્યોએ અને મુનિઓએ એ ક્ષેત્રની વૃદ્ધિ કરવાને ઉપદેશ કર્યો હતો, કે જેમના ઉપદેશથી ભારતવર્ષની ભૂમિ વિવિધ રચનાવાળા અને સ્વર્ગીય વિમાનની શેભાને ધરનારા ચેત્યોથી નવમંડિત થઈ ગઈ છે. હવે તેની રક્ષા કરવી એજ તે ક્ષેત્રની ઉન્નતિ સાધવા જેવું છે. તેથી જ આચાર્યો ચૈત્યક્ષેત્રના માહાત્મમાં લખે છે કે
જીર્ણોદ્ધાર કરે એ નવીન ચિત્યની રચના કર્યા જેવું છે, એટલે ચૈત્યની રચના કરવાથી જે પુણ્ય થાય છે, તે પુષ્ય જીર્ણોદ્ધાર કરવાથી થાય છે. આ કથનને અંતરંગ હેતુ ઘણજ ગંભીર છે.
સાંપ્રતકાળે ચેત્યક્ષેત્રની વ્યવસ્થા ઉત્તમ યોજનાથી થતી નથી, એમ કહેવું, એ તદન અનુચિત નહીં ગણાય. દેવદ્રવ્યની વ્યવસ્થા ઉપયોગ પૂર્વક ન થતી હોય તે વ્યવસ્થા શિવાય તેને સદુપયેગ થાય, એ શંકા ભરેલું છે. તેમાં ખાસ કરીને મેટા તીર્થ સ્થળમાં તે વ્યવસ્થાનું ઝાંખુ દર્શન થાય છે. કઈ ચેત્યક્ષેત્ર કદિ દ્રવ્યથી પલ્લવિત થતું હશે તે કઈ ચેત્યક્ષેત્ર ઉત્તમ સમીક્ષા શિવાય શુષ્ક બની જતું હશે. આવી સ્થિતિમાંથી એ ક્ષેત્રને મુક્ત કરવું જેઈએ. જ્યાં સુધી તેની સુધારણ નહીં થાય, ત્યાં સુધી ચેત્યક્ષેત્રમાં વાવેલા દ્રવ્યને સદ્દઉપયોગ થયો ગણાશે જ નહીં.
કઈ ચેત્યક્ષેત્રની ભૂમિમાં દેવદ્રવ્યને વધારે જોવામાં આવે છે, ત્યારે કોઈ ચેત્યને નિર્વાહ માંડમાંડ થઈ શકે છે. જેમ ગૃહસ્થ સધનતા નિર્ધનતા વગેરે સ્થિતિને અનુભવ કરનારા થાય છે, તેવી રીતે ચૈત્ય પણ સધનતા અને નિર્ધનતાની સ્થિતિને ભેગવનારા દેખાય એ આશ્ચર્ય છે.
વળી ચેત્યક્ષેત્રની બાબતમાં કેટલું એક શાસ્ત્ર વિરૂદ્ધ વર્તન થતું જોવામાં આવે છે. જેમના પૂર્વજોએ ચૈત્ય બંધાવેલું હોય, તે ચિત્ય ઉપરજ તેના વારસો અપેક્ષા રાખે છે અને બીજા ચૈત્ય તરફ ઉપેક્ષા રાખે છે. એટલું જ નહીં પણ કેઈ તે પોતાના વડિલના ચિત્યના હિતની ખાતર બીજા ચૈત્યને હાનિ કરવા પણ પ્રવર્તે છે. અને
૧ તપાસ..
