________________
૨૬૨
આત્માનંદ પ્રકાશ.
પૂજન અને સ્તવનની ભાવના પ્રગટ કરી મેં મારા જીવનની પૂર્ણ રીતે સાર્થકતા કરી હતી.”
આ વર્ણન ઉપરથી ચેત્યક્ષેત્રની મહત્તાનો ખ્યાલ આવી જાય છે. જીવનની સાર્થકતા ચૈત્યક્ષેત્રથી કેટલી છે? તે જણાઈ આવે છે. આહંત આગમમાં કવિઓ અલંકારિક ભાષામાં લખે છે કે, “ અમારે કર્મ જાળમાંથી મુક્ત થઈ નિર્વાણ પદ પામવાની તિવ્ર ઈચ્છા છે, છતાં જો કર્મવેગે એ ઈચ્છા પાર ન પડે અને ભવ ભ્રમણ કરવું પડે તે વારવાર શ્રાવક કુળમાં જન્મ થજો અને સુંદર ચિત્યમાં વિરાજિત એવી જિન પ્રતિમાની પૂજાને મહાન લાભ પ્રાપ્ત થશે.” કવિઓની આ ભાવના કેવી દિવ્ય છે? અને કેવી ચેત્યક્ષેત્રના માહાભ્યને દર્શાવનારી છે?
આ ઉપરથી સિદ્ધ થાય છે કે, ઉત્તમ જૈન ગૃહસ્થાએ તન, મન અને ધનથી ચૈત્યક્ષેત્રની ઉન્નતિ કરવી જોઈએ. આહત ધર્મની ઉન્નતિન આધાર બીજા ક્ષેત્રોની સાથે ચૈત્યક્ષેત્રની ઉપર પણ રહે છે. જો ચેત્યક્ષેત્ર પલ્લવિત હશે, તે આહત ધર્મની ભાવના વિશેષ પુષ્ટિ પામશે. અને તેનાથી પુણ્ય સંચય વિશેષ થશે.
સાંપ્રતકાળે ચેત્યક્ષેત્રની ઉન્નતિ કરવાનું સાધન સુવ્યવસ્થા છે. પૂર્વકાળના ચૈત્યને જીર્ણોદ્ધાર કરે અને તે નિમિત્ત ઉપજતા દ્રવ્યની વ્યવસ્થા કરવામાં સારી પેજના કરવી; એજ ચેત્યક્ષેત્રને ઉત્તેજન રૂપ છે. અને તેજ તેની ખરી રક્ષા છે. પૂર્વકાળે ઘણું ચે રચાવવામાં ચૈત્યક્ષેત્રની પુષ્ટિ હતી, ત્યારે વર્તમાનકાળે તે પૂર્વ ચૈત્યની સંભાળ રાખવામાં તે ક્ષેત્રની પુષ્ટિ થાય છે. હવે ચૈત્યેની સંખ્યામાં વધારો કરવા કરતાં પ્રાચીન–પૂર્વ ચેત્યેની સંભાળ-રક્ષણ અને ઉદ્ધાર કરવામાં જરા પણ ઓછું ફળ નથી અને આ કાળે તેવી કેટલીક જરૂર પણ ખાસ દેખાય છે. કદિ કોઈ દેશ કે સારા ગામમાં આરાધન કરવાના સ્થાન રૂપે ચેત્યની ખામી હોય તો એક તેવે સ્થળે સામાન્ય ચેત્યની રચના કરવી આવશ્યક છે, પરંતુ જ્યાં શહેર કે ગામના પ્રમાણમાં જોઈએ તેટલા ચે હોય તેમાં વિશેષ વૃદ્ધિ કરવાની જરૂર નથી. પૂર્વકાળે પ્રતિમા પૂજનના પ્રભાવિક ધર્મની વૃદ્ધિ કરવાની આવશ્યકતા હતી,
