________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
، حي
مره مره مره
.
-
~
~
~-
~
~~-~~-~
જૈન દૃષ્ટિએ નાટકનું સંપ્રવર્તન. ર૭૫ રણ આધુનિક જમાનાને અંગે કરવામાં આવે અને તે દ્વારા નાટકર્કપનીએ બિભત્સ રસને બહુજ ઓછું કરી નાંખી તેવા પાત્ર શિલી ઢબ અને રસપ્રધાન જવામાં આવે તે વ્યવહારને અગે જનસમૂહનું હિત થઈ શકે એમ આ લેખકની માન્યતા છે. નીતિમય વર્તન વાળા પાત્રો અને તેમના શબ્દોની અસર, અચ્છી રીતે થઈ શકે તેવી ચેજના વ્યવહારોનતિ કરવાને દા ધરાવનારા નાટકોમાં હેવી જોઈએ. વ્યવહારને અંગે નાટકનું આટલું સ્વરૂપ દર્શાવ્યા પછી જૈન દષ્ટિએ નાટક તરીકે શું વિચારે દશ્ય થાય છે તે તપાસીએ.
જૈન દર્શન ડિડિમ વગાડીને પ્રબોધે છે કે આ સર્વજે જે સ્થાવર જગમ પદાર્થો તેમની ઉત્પતિ સ્થિતિ અને લય રૂ૫ વ્યવહાર પ્રવૃત્ત થઈ રહેલે છે, તે દિવ્ય દૃષ્ટિએ નાટક સિવાય બીજું કાંઈ પણ નથી. આ હકીક્તને અનુસરી શ્રીમાન સિદ્ધર્ષિ ગણિએ ઉપમિતિભવપ્રપંચ કથામાં નાટક રૂપે જનાવાળે ગ્રંથ બનાવેલ છે. તેમાં
કાકાશેદરા નામની રંગ ભૂમિકા ઉપર કર્મ પરિણામ રાજા અને કાલ પરિણતિ રાણીના અમલ નીચે જીવ રૂપ પાત્રોનું નાટક જુદા જુદા વેશેવડે નિરૂપ પડદામાંથી પ્રકટે છે અને તે પ્રાણુઓની પ્રત્યક્ષ પણે દેખાતી જુદી જુદી વિચિત્રતાવડે સંકલિત કરેલું છે. આધ્યાત્મિક જ્ઞાનને નાટક દ્વારા પ્રાપ્ત કરવાની સમજણ આપતાં આત્મામાં નીચેના નવ રસમય ભિન્ન ભાવેનું દર્શન કરાવેલું છે. જ્ઞાનાદિગુણવિભૂતિ તે આત્માને શૃંગારરસ, આત્મા જ્યારે નિર્જરામાં ઉદ્યમ કરે ત્યારે વીરરસ, બહિરાત્મ ભવમાં પૂર્વે ભ્રમિત થયેલા આત્માને દેહ એજ હું એમ માનવાની રીતિએ અવલેતાં કરૂણ રસ, આત્માનુભવમાં ઉત્સાહ અને સુખ તે હાસ્ય રસ, અષ્ટ કર્મને દલવાને વ્યાપાર તે રૌદ્ર રસ, અશુચિય પુદૂગળના સ્વરૂપની જે વિચારણા તે બિભત્સ રસ, દ્રઢ દશામાં આત્માનું સ્વરૂપ વિચારવું તે ભયરસ, અનંત વીર્યનું ચિંતવન તેઅદૂભુતરસ અને વૈરાગ્ય ભાવ તે શાંત રસ.
આ ઉપરથી જૈન દષ્ટિએ જોઈ શકાશે કે જે નાટકમાં અનીતિ અને બિભત્સાદિ રસનું પિષણ વિશેષ પ્રમાણમાં હોય તે
For Private And Personal Use Only
