________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આત્માનંદ પ્રકાશ,
તેના રૂપનું જ ગ્રહણ કરે છે, ભૂત કે ભવિષ્ય વસ્તુનું નહિં, કેમકે તે પાસે નથી.
પૂર્વપક્ષ–વસ્તુનું પ્રત્યક્ષ થયા પછી જેમ તેનું નીલાદિ રૂપ ગ્રિહાય છે તેમ ક્ષણ ક્ષય નિર્ણય પણ થવો કેમ ન સંભવે ?
ઉત્તરપક્ષ–તેનાઉતરમાં એટલું જ કહેવાનું કે જે ક્ષણે પ્રત્યક્ષ થાય છે. તે જ ક્ષણે તે વસ્તુના કાલદેશ દશાદિ સંબંધને
અનુસરતી સ્મૃતિ તે વસ્તુના ક્ષક્ષયિ પણાના ઉત્પન્ન થતા નિર્ણયને પ્રતિબંધ કરે છે તે વિષે બૈદ્ધ સિદ્ધાંતમાં કહેલું છે કે, “પ્રત્યક્ષથી ક્ષણિકત્વ તેમ અક્ષણિકત્વ ઊભયને સાધારણ એવા પદાર્થોનું ગ્રહણ થાય છે, એટલે કહિં ક ભ્રમને લીધે અક્ષણિક પણાનો આરોપ જણાય તેટલાથીજ પ્રત્યક્ષજ્ઞાન અક્ષણિકત્વને માટે પ્રમાણ છે, એમ ન સમજવું. ઉલટું એથી તે એમ બને કે અક્ષણિકત્વ માટે પ્રત્યક્ષજ્ઞાન પ્રમાણ નથી, કારણ કે જે માનસ પ્રત્યક્ષ (અનુવ્યવસાય) થાય છે તે અક્ષણિકપણાથી વિપરીત હોય છે. પરંતુ ખરી રીતે જોતાં તે પ્રત્યક્ષ છે તે ક્ષણિકપણાના ગ્રહણ પ્રત્યે પણ પ્રમાણ નથી, કારણકે, તેમાં તેને અનુરૂપ અધ્યવસાય થતો નથી, નીલરૂપાદિનું જે ગ્રહણ થાય છે તેમાં તે તે પ્રકારનો નિશ્ચય થવાથી ત્યાં તે પ્રમાણ થાય છે માટે જે કેવલ નિર્વિક૯૫ ક્ષણિકપણું તે અક્ષણિકપણુવાલું સવિકલ્પ કદાપિ હોઈ શકે જ નહીં તેથીજ પ્રત્યક્ષતા લક્ષણમાં કહ્યું છે કે, ભ્રમરહિત તેજ પ્રત્યક્ષ પ્રમાણ.
પૂર્વપક્ષ–યારે પ્રત્યક્ષના લક્ષણમાં ભ્રમરહિત એક વિશેષણ મુકાં અને અનુમાનના લક્ષણમાં ન મુક્યું તે ઉપરથી
For Private And Personal Use Only
