________________
ડુંગર
જૈનધર્મમાં યક્ષની જેમ યક્ષિણીઓ પણ મહત્ત્વનું સ્થાન ધરાવે છે. ચક્રેશ્વરી, અજિતા, દુરિતારી, કાલિકા, મહાકાલી વગેરેની રમ્યભવ્ય વિવિધા છે.
બૌદ્ધધર્મમાં પણ તંત્રના પ્રભાવે પ્રજ્ઞાપારમિતા, તારા ઈત્યાદિ શક્તિઓનું માહાભ્ય વિશેષરૂપે
કરવામાં આવેલ છે. વજયોગિની, બુદ્ધશક્તિ
રૌદ્રરૂપ કુરુકુલ્લા
બૌદ્ધધર્મમાં પાંચ
ધ્યાનીબુદ્ધોની પાંચ બુદ્ધશક્તિઓનું વર્ણન મળે છે. એ બુદ્ધશક્તિઓ આ પ્રમાણે છે : વજધાત્વીશ્વરી, લોચના, મામકી, પાંડરા, આર્યતારા. દરેક ધ્યાનીબુદ્ધ પોતાની બુદ્ધશક્તિ દ્વારા સર્જનકર્મ કરે છે. ધ્યાનીબુદ્ધ અને બુદ્ધશક્તિના સંસર્ગથી બોધિસત્વનો ઉદ્ભવ થાય છે. ધ્યાનીબુદ્ધમાંથી ઉદ્ભવેલ અનેક દેવીઓ રૌદ્રરૂપા છે. તિબેટના થાનકાઓ અને શિલ્પોમાં એવી દેવીઓના રૌદ્ર રૂપો ખૂબજ પ્રભાવાત્મકતાથી આલેખિત થયાં છે.
દેવી વિશેની એક વાત ખૂબજ મહત્ત્વની છે કે દેવી ભલે દેવી ઈશ્વરીરૂપે દુર્ગા
રૌદ્રરૂપા હોય, ઉગ્રરૂપિણી કે સંહારક હોય, એનો આશય તો કલ્યાણકારી, શાતાદાયક અને સંવાદ સ્થાપવાનો જ હોય છે. સંસારમાં ઘણીય વાર સંહાર અને ઉગ્રતા જરૂરી હોય છે. વર્ષાની ઝંઝા પછીની ધરતી વધારે ચોખ્ખી, શાંત અને શુદ્ધ લાગે છે કૈક એના જેવું જ સંહાર બાબતે, હિંસા બાબતે છે. | દેવીઓ જ્યારે હિંસામાં પ્રવૃત્ત થાય અથવા રૌદ્રરૂપિણી બને ત્યારે એ વાત ધ્યાનમાં રાખવા જેવી છે કે એમની હિંસાપ્રવૃત્તિ અનિવાર્ય, અધાર્મિક પ્રવૃત્તિને અટકાવવા માટે હોય છે. એવી હિંસા પરમાર્થે અને વ્યાપક હિતમાં જ હોય છે. એટલે, સર્જનસ્ત્રોતસ્વિની દેવીઓ, શક્તિસ્વરૂપો હિંસાને પોષે છે એમ માનવું ભૂલભરેલું છે. ભય દ્વારા, રૌદ્ર રૂપ દ્વારા એમનો આશય તો સંવાદ અને સગુણ સ્થાપવાનો હોય છે. એ છે જગજ્જનની માતૃરૂપિણી પરમપ્રેમરૂપા, આનંદદાયી કરૂણાસરિતા. એમના હોવાથી જ સંસાર વિલસે છે.
DID સંપર્ક : ૯૮૨૪૦૦૬૬૯૦
અમદાવાદ
જેનદેવી અંબિકા
મે - ૨૦૧૯
)
પ્રબુદ્ધ જીવળ :અહિંસા વિશેષાંક
(૬૧)
