Prabuddha Jivan 2018 07

SR No.: 526120
Original Sutra Author: N/A
Author: Sejal Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
Publication Year: 2018
Total Pages: 56
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India
File Size: 5 MB

Page 10

ઉપાધ્યાય શ્રી દેવચંદ્રજી રચિત સુવિધિનાથ જિન સ્તવન
ડૉ. રશ્મિ ભેદા
જિનભક્તિ, મુક્તિનું પ્રધાન અંગ છે. મોક્ષપ્રાપ્તિનું સરળ અને સચોટ સાધન પ૨માત્મભક્તિ છે. જે નિષ્કામ, મોક્ષલક્ષી હોવી જોઈએ. આચાર્ય શ્રી કલાપૂર્ણસૂરિજી લખે છે - ‘સર્વ આગમ શાસ્ત્રોનો સાર ભક્તિયોગ છે, પરમાત્માની સ્તવના, પૂજા કરવાથી ચિત્ત નિર્મળ થાય છે, પરમાત્મા પ્રત્યે પ્રીતિ અને ભક્તિ વધે છે અને ક્રમશઃ ધ્યાનયોગની સાધનામાં સરળતાથી પ્રવેશ કરી તેમાં પ્રગતિ થાય છે. જૈન દર્શનમાં આવશ્યક સૂત્રો તરીકે પ્રસિદ્ધ ‘લોગસ્સ’ અને ‘નમ્રુત્યુર્ણ' વગેરે સૂત્રોમાં જિનભક્તિનો અપાર મહિમા ગાયો છે. અનેક સાધક મહર્ષિઓની પરમાત્મપ્રીતિ અને પરમાત્મભક્તિ ઉ૫૨ અનેક રચનાઓ છે. જેમાં યોગીરાજ આનંદઘનજી, ઉપાધ્યાય યર્દાવિજયજી, શ્રીમદ્ દેવચંદ્ર, શ્રી જ્ઞાનવિમલસૂરજી આદિનું મહત્ત્વનું યોગદાન રહેલું છે. દેવચંદ્રજીની વર્તમાન જિનચોવીશી એ આનંદઘનજીની ચોવીશીથી પ્રારંભાયેલી જ્ઞાનપ્રધાન ચોવીશી પરંપરાની એક અત્યંત મહત્ત્વની કૃતિ છે. આનંદધનજીના સ્તવનોમાં મોટેભાગે અધ્યાત્મનું નિરૂપણ છે, દેવચંદ્રજીએ અધ્યાત્મ સાથે ભક્તિતત્ત્વની પણ સ્થાપના કરી. તેમણે રચિત ચોવીશીમાં જ્ઞાન અને ભક્તિનો રસ છલકાય છે. ભક્તિની પ્રકૃષ્ટ પરાકાષ્ઠામાં રચેલા આ સ્તવનો સ્વાનુભવરસિકતાના પાયા પર રચવામાં આવેલા હોવાથી સ્તવનોમાં કૃત્રિમતા નથી, પરંતુ ભક્તિરસ સાથે તત્ત્વ૨સ, અધ્યાત્મરસ, વૈરાગ્યરસ અને સમતારસથી છલકાય છે.
ઉપાધ્યાય શ્રી દેવચંદ્રજી મહારાજ વિજ્ઞાન પ્રભાવક, લેખક, કવિ હોવાની સાથે જ અધ્યાત્મકયોગી, અંતર્મુખી અને આત્મજ્ઞાની પણ હતા. એમણે દ્રવ્યાનુયોગ જેવા ગહન પદાર્થને પ્રસ્તુત ચોવીશીમાં ખૂબજ સરળ રીતે ગુંથી લીધા છે, એટલું જ નહિ તેના ઉપર સોપશ બાલાવબ્ધધ લખીને એ વિકર્માગ ગહન વિષયને જનર્ભાગ્ય સહજ બનાવ્યો છે. તેમની રચનાશૈલી ઉપરથી તેમનામાં જે ઉચ્ચ કક્ષાની આત્મદશા પ્રગટેલી હતી તેની પ્રતીતિ થાય છે કે શ્રીમદ્ દેવચંદ્રજીને સ્વરૂપની ઝાંખી તો અવશ્ય થઈ જ હતી. કેમકે, પૌદ્ગલિક પ૨પદાર્થોના વિષયરસને છોડ્યા વગર કોઈપણ આત્માની વૃત્તિ અંતર્મુખ થતી નથી, અનાદિકાલથી જે દેહાધ્યાસ છે આત્મસ્વભાવમાં સ્થિર થાય ત્યારે જ એ સચ્ચિદાનંદ એવા આત્મિક સુખનું આસ્વાદન કરે છે. તેઓ જ્યારે પ્રભુભક્તિમાં લીન બની જતા ત્યારે દેહાતીત બનીને બાહ્યભાવથી સર્વથા પર બની જઈ સ્વરૂપરમણતામાં ખોવાઈ જતા.
ઉપાધ્યાય શ્રી દેવચંદ્રજીનો જન્મ વિ.સં. ૧૭૪૬માં મથલ (મારવાડ)ના બિકાનેર નગરની પાસે આવેલ એક ગામમાં ઓસવાલવંશીય લુન્નીયા ગોત્રના સુશ્રાવક તુલસીદાસજી અને એની
ભાર્યા ધનબાઈના કુખે થયો. જ્યારે બાળક ગર્ભમાં હતું ત્યારે તેઓએ ઉપાધ્યાય શ્રી રાજસાગર પાસે પ્રતિજ્ઞા કરી હતી કે, જો એમને પુત્ર થશે તો અવશ્ય તેને જિનશાસનને સમર્પિત કહ્યું, અનુક્રમે ધનબાઈના ગર્ભની વૃદ્ધિ થતા એમને શુભ સ્વપ્નો આવવા લાગ્યા. એક વખત સ્વપ્નમાં ધનબાઈએ પોતાના મુખમાં ચંદ્રને પ્રવેશતો જોયો. એ સમયે ખરતરગચ્છના આચાર્ય શ્રી જિનચંદ્રસૂરિ વિહાર કરતા ત્યાં આવ્યા. એમણે સ્વપ્નશાસ્ત્રના આધારે જણાવ્યું કે આ પુત્ર મહાન થશે. કાં તો છત્રપતિ (રાજા) થશે, કાં તો દીક્ષા લઈને પત્રપતિ (જ્ઞાની મુનિ) બનશે. ત્યારબાદ વિ.સં. ૧૭૪૬માં પુત્ર જન્મ્યો. સ્વપ્ન અનુસાર તેનું નામ દેવચંદ્ર રાખવામાં આવ્યું. દેવચંદ્ર જ્યારે આઠ વર્ષના થયા ત્યારે વિહાર કરતા શ્રી રાજસાગર વાચક પધાર્યા. ત્યારે પોતાની પ્રતિજ્ઞા મુજબ માતાપિતાએ બાળક દેવચંદ્રને ગુરૂને સમર્પિત કર્યો. વિ.સં. ૧૭૫૬માં દસ વર્ષની વયે ગુરૂએ તેમને લઘુદીક્ષા આપી. પછી વડીદીક્ષા આપી તેમનું નામ રાજવિમલ' રાખ્યું, છતાં તેઓ 'દેવચંદ્ર'ના નામથી વિખ્યાત થયા. પછી રાજસાગર વાચકે દીક્ષિત દેવચંદ્રજીને સરસ્વતી મંત્ર આપતા તેમણે બેલાડા ગામમાં રમ્ય વેગાતટે ભોંયરામાં તેની યથાર્થ સાધના કરી જેથી પ્રસન્ન થયેલી સરસ્વતીએ તેમની રચના પર વાસ કર્યો અને તેમણે શાસ્ત્રાભ્યાસ શરૂ કર્યો. જૈન આગમ, આગમેતર ગ્રંથો તેમજ જૈનેતર દર્શનોનો પણ અભ્યાસ કર્યો.
તેઓ સમાચારી ખરતરગચ્છની રાખતા હતા પરંતુ અધ્યાત્મની ગહનતામાં પહોંચ્યા હોવાથી વિશાળ દષ્ટિ ધરાવતા હતા. એમને ઉપાધ્યાય યશોવિજયજી પ્રત્યે અત્યંત આદરભાવ હતો. ગુજરાતી, હિંદી, સંસ્કૃત અને પ્રાકૃત ભાષાઓમાં કૃતિઓ રચી છે. તેમણે વર્તમાન જિનચોવીશી ઉપરાંત અતીત જિનચોવીશી તેમજ વર્તમાન વિહરમાન જિનોનીશી પણ રચેલી છે.
નવમાં સુવિધિનાથ ભગવાનના વનમાં આત્મા અને પરમાત્માની વચ્ચે રહેલ અંતરને તોડવાનો સચોટ ઉપાય બતાવ્યો છે. શ્રીમદ દેવચંદ્રજી કહે છે, પરમાત્મારૂપી નિમિત્ત કારાના અવલંબનથી ભક્તને પોતાનું શુદ્ધ આત્મસ્વરૂપ, સિદ્ધ સ્વરૂપનું ભાન થાય છે અર્થાત્ અરિહંત પરમાત્માના સાક્ષાત્ દર્શનથી કે તેમની પ્રશાંત પ્રતિમાના દર્શનથી પોતાના શુદ્ધ સ્વરૂપની પ્રતીતિ થાય છે. આત્મા શુદ્ધ સ્વરૂપી હોવાં છતાં કર્મોના આવરણના લીધે બકરીના ટોળામાં રહેલા સિંહ જેવો છે. જ્યાં સુધી તેણે અન્ય સિંહના દર્શન કર્યા ન હતા ત્યાં સુધી એનું સિંહપણું જાગ્રત થયું નહોતું. અન્ય સિંહરૂપ આલંબન મળતા જ એને પોતાના સિંહપણાની જાગ્રતિ થઈ, એવી જ રીતે આત્માને પોતાના સંપૂર્ણ સિધ્ધ સ્વરૂપના પ્રગટીકરણ માટે પરમાત્માના દર્શનરૂપ અવલંબનની જરૂર પડે છે. જુલાઈ - ૨૦૧૮
પ્રબુદ્ધજીવન