Prabuddha Jivan 2016 12

SR No.: 526101
Original Sutra Author: N/A
Author: Sejal Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
Publication Year: 2016
Total Pages: 44
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India
File Size: 2 MB

Page 4

પ્રબુદ્ધ જીવન
ડિસેમ્બર, ૨૦૧૬
કરવાના ભાગરૂપે ૫૦૦ અને ૧૦૦૦ની ચાલુ ચલણી નોટોને બંધ સમય બદલાઈ રહ્યો છે. વૈચારિક સંવાદોની રીતિ બદલાઈ રહી કરી નવી ૫૦૦ અને ૧૦૦૦ની નોટો મૂકવામાં આવી અને બદલાતા છે. મનની ગતિ આ પ્રવાહની સાથે ભળી જાય છે આપણી જાણ એ સમયના આપણે સહુ સાક્ષી બન્યા, ભાગીદાર બન્યા. બીજી તરફ વગર જ. મનની ગતિ અંગે આપણે જાગૃત હોતા નથી અને જ્યારે અમેરિકામાં પ્રમુખની ચૂંટણી દરમિયાન જે વ્યક્તિ જીતશે તેવી ખાતરી થઈએ છીએ ત્યારે નિર્જીવ કે આયાસપૂર્ણ વ્યવહાર થાય છે. મનની હતી તેને બદલે રિપબ્લિકન પાર્ટીના ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પનો વિજય થયો ગતિ જ્યારે બાહ્ય વ્યવહાર અંગે થંભી જાય છે ત્યારે આંતરિક ગતિનો અને પ્રમુખ પત્નીને પોતાના ઘર કરતાં વ્હાઈટ હાઉસના ઘરનું આરંભ થાય છે. હવે યથાર્થની અનુભૂતિ મહત્ત્વની છે. એ અંગેની આકર્ષણ ઓછું લાગ્યું. જેની ભૌતિકતા આખા વિશ્વને આકર્ષે છે સ્વયં સૂઝ કેળવવી પડે છે. શ્રીમદ્ ભગવદ્ગીતાના બીજા અધ્યાયમાં તેની કરતાં વધુ ભૌતિકતા કદાચ પ્રમુખ પત્ની માણી ચૂક્યા હશે! જણાવ્યું છે, ન સ્વીકાર કે ન અસ્વીકાર. ત્યાં જ મન સુસ્થિર થાય સમયના પ્રમાણ કેવા વિભિન્ન અને આશ્ચર્યજનક હોય છે. જેટલું છે–એ જ સુમેળની સ્થિતિ છે'. સુમેળનો મારગ મનને યોગ્ય રીતે વિસ્મય સર્જન પ્રત્યે થાય છે એટલું રહસ્યમય મનુષ્યનું મન પણ વાળે છે. પ્રેમમય-લાગણીમય બનાવે છે. આ લાગણી શબ્દોમાં લાગે છે. મનુષ્યની વૃત્તિ અને સમય સદા પડકારજનક લાગે છે. નહિ વ્યવહારમાં-અંતરમાંથી વ્યક્ત થાય છે. આ આનંદની અનુભૂતિ દરેક કીડી સાકરના ગાંગડાની રાહ જુએ, તે સ્વાભાવિક જ છે પણ સ્થિર રહી મનને પણ સ્થિર કરે છે. તો પછી, આ સમજણ હોવા તે જ બાબત તેના માટે વિનાશનું કારણ બને ત્યારે શું કરવું? અપેક્ષા છતાં મન કેમ પાછું પડે છે? મનની કેટલીક વૃત્તિઓ મનને નકારની જો જીવનનો મૂળભૂત ભાગ હોય તો તે જ અપેક્ષા માત્ર તાત્કાલિક ભૂમિકામાં લઈ જાય છે. અહંકાર અને સત્તાનો લોભ તેને રોકે છે. મુક્તિનું સાધન ન બનવું જોઇએ. એ અપેક્ષાથી મુક્ત થઈ ચેતના સિંહ કુવામાં પોતાનું પ્રતિબિંબ જોઈ તેના ઉપર હિંસક હુમલો કરવા, પણ કેળવવી પડે છે.
કુવામાં જ કૂદકો મારી બેસે છે. મનુષ્ય પણ પોતાને પામવાના માર્ગમાં * * *
પોતાનાથી જ બંધાયો છે કે મુક્ત થઈ શકતો નથી. તેથી જ કબીર વિશ્વનો સર્વોત્તમ ગણાતો પુરસ્કાર, સાહિત્યનો નોબેલ પુરસ્કાર પૂછે છે કે “તને કોને બાંધ્યો છે, કે તું તારી મુક્તિ ઇચ્છે છે?' મુક્ત આ વર્ષ માટે અમેરિકી ગીતકાર, કલાકાર અને લેખક બૉબ ડિલનની થવાની ભાવના જ ક્યાંક બંધન તરફ તો નથી લઈ જતી ને? પસંદગી કરવામાં આવી છે. સાહિત્યમાં અપાયેલ આ પુરસ્કાર કૃષ્ણમૂર્તિ કહે છે કે “બંધનનો ભાવ તેમ જ સ્વયંના કહેવાતા બંધનમાંથી પરંપરાથી બહુ જ જુદી દિશામાં ફંટાયો છે. લોકપ્રિયતાના ધોરણ મુક્ત થવાની ઈચ્છા, એ માત્ર મનના ખ્યાલો અર્થાત્ ભ્રમો છે. મનુષ્ય અને સાહિત્યના કળાના પરિણામો આ બે અંગે, કેટલાંક મહત્ત્વનાં તેની પોતાની પ્રતિમાનો બંદીવાન બની ગયો છે. મોક્ષ અર્થાત્ મુક્તિ પ્રશ્નો જન્મે છે. તેમને આ પુરસ્કાર “મહાન અમેરિકી ગીત પરંપરાની અને બંધન એ બન્ને માત્ર ભ્રમો જ છે.'
અંદર નવા કાવ્ય ભાવ રચવા માટે' આપવામાં આવ્યો છે. ૭૫ વર્ષના “અષ્ટાવક્ર ગીતા'માં મહર્ષિ તેમના શિષ્ય રાજા જનકને પૂછે છે ડિલન પાંચ દશકથી પણ વધારે સમયથી લોકપ્રિય સંગીત અને – ‘તમે એવા ક્યા બંધનમાંથી પાગલપણે તમારી મુક્તિ ઝંખો છો ?' સંસ્કૃતિને પ્રભાવીત કરી રહ્યા છે. તેમના સૌથી જાણીતા ગીતો અને તેઓ સ્વયં જ આ પ્રશ્નનો ઉત્તર આપતાં જણાવે છે: “તમે જેને ૧૯૬૦ના દશકના છે જ્યારે તેમના ગીતોમાં સામાજિક બેચેની ઉપસી અન્ય નિરીક્ષક સર્યો છે, તેમાં જ તમારું બંધન છુપાયેલું છે.' આવતી હતી, ડિલન હંમેશાં પત્રકારોની તે વાતને નકારતા રહ્યા છે જીવનને જો જીવવું હોય, તો જીવનને જ સમર્પી દેવું જોઇએ કે તે પેઢીના પ્રવક્તા છે. ડિલને શરૂઆતી ગીતો જેવા કે, 'Blown અન્ય કોઈને નહિ. પરંતુ જીવન તો સતત આપણી એષણા, આશા, in the wind' અને 'The times they area-changing' અમેરિકી મહત્ત્વકાંક્ષી વૃત્તિ, લોકપ્રિય થવાની ઇચ્છા સાથે જોડાયેલું હોય છે. સિવિલ રાઈટ્સ અને એંટી વૉર આંદોલનના ગીતો બન્યા હતા. અહીં આ વૃત્તિઓ આપણા પર સત્તા જમાવે છે. સત્તા માત્ર ભૌતિક સાહિત્યના નોબેલની જાહેરાત સ્વીડિશ એકેડેમીના સ્થાયી સચિવ નથી હોતી, પરંતુ વૃત્તિ અને મન દ્વારા પણ હોય છે. સત્તા સામાજિક સારા ડેનિયસે કરી હતી. નોબેલ પુરસ્કાર જીતનાર લોકોને લગભગ વ્યવસ્થા, ધાર્મિક-રાજકીય-સંસ્થાગત વ્યવસ્થામાં જોડાયેલી હોય ૮૦ લાખ સ્વીડિશ ક્રોનર (લગભગ ૬ કરોડ રૂપિયા) પુરસ્કારના છે. મનુષ્ય એને ભોગવવા ઈચ્છતો હોય છે. નાના કે મોટા પ્રમાણમાં રૂપમાં મળે છે. તમામ પુરસ્કાર વિજેતા ૧૦ ડિસેમ્બરે અફ્રેડ નોબેલની સત્તા ભોગવીને એને આત્મસંતોષ મળતો હોય છે. પુણ્યતિથિ પર સ્વીડનમાં પુરસ્કાર મેળવે છે. સાહિત્યના પુરસ્કારના ફ્રેંચ વિચારક મિશેલ ફુકો કહે છે-“મને એક વાત સમજાઈ છે કે ધોરણ બદલાઈ રહ્યા છે. રવીન્દ્રનાથ ટાગોરના સાહિત્યથી લઈ કળા, સમાજ એ મનુષ્ય કે જીવન સાથે નહીં પરંતુ માત્ર કોઈ સાધન બૉબ ડિલનના સાહિત્ય સુધીમાં આવેલા બદલાવને આપણે તપાસવો સાથે જોડાયેલા હોય એવા બની ગયા છે.' 'Power is not an જોઈએ. સાહિત્યમાંથી મનુષ્યજીવન, સમાજ, કશું પણ બાદ ન institution, and not a structure; neither is it a certain કરીએ, તો પણ કળાની રમણીયતા અકબંધ રહે છે. અનુભૂતિનું strength we are endowed with; it is the name that one વ્યક્તિકરણ બુદ્ધમત્તાને કેટલું પડકારે છે, તે મહત્ત્વનું છે. સંવેદનાની attributes to a complex strategical situation in aperticular ભૂમિને ભીની રાખવા માટે બોલકા બનવું ક્યાં જરૂરી છે? society' - Michel Fourcault.