Prabuddha Jivan 2015 11

SR No.: 526088
Original Sutra Author: N/A
Author: Dhanvant Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
Publication Year: 2015
Total Pages: 44
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India
File Size: 2 MB

Page 7

નવેમ્બર, ૨૦૧૫
પ્રબુદ્ધ જીવન પોતાના હાથ વડે અને પોતાની પાંખ વડે (લુહારની જેમ) ઘડીને વાયુના દેવ, આદિત્ય કે પૂષન કે સૂર્ય અગ્નિના દેવ, વરુણ જળના ઉત્પન્ન કરે છે.
દેવ, ઘાવા-પૃથ્વી આકાશ અને ધરતીના દેવ-દેવી, ચંદ્ર મનના ઉપનિષદના અષ્ટા ઋષિઓની આ ભાષા રૂપકાત્મક છે. તેને દેવતા, બૃહસ્પતિ બુદ્ધિના દેવતા, ઈન્દ્ર મનના દેવતા, ભગવતી આજની આપણી ભાષામાં મૂકીને સમજવી જરૂરી છે. દેવો અને ચિતિ ચિત્તની દેવી, વાયુ પ્રાણના દેવતા. દેવીઓ એટલે મનુષ્યને ઈશ્વર તરફથી મળેલી શક્તિઓ ઈશ્વરે એ જ રીતે આંખનો સંબંધ સૂર્ય સાથે, મનનો સંબંધ ચંદ્ર સાથે, મનુષ્યને જો વાની, સાંભળવાની, સુંઘવાની, સ્પર્શવાની, ચિત્તનો સંબંધ ભગવતી ચિતિ સાથે, બુદ્ધિનો સંબંધ બૃહસ્પતિ ચાખવાની, બોલવાની, વિચારવાની, સર્જન કરવાની ઈચ્છા સાથે રહેલો છે. શાસ્ત્રકારોએ દ્યો અને પૃથ્વીને જગતના માતાપિતા કરવાની, સંવેદનાની, નિર્ણય કરવાની, મનન કરવાની, ચિંતન રૂપે, ત્વષ્ટાને સઘળું વિશ્વ તથા એમાં પ્રગટ થતી શક્તિ તથા કરવાની, નિદિધ્યાસન કરવાની શક્તિઓ આપેલી છે.
મનુષ્યની વૃત્તિ-એ સર્વનો બનાવનાર કુશળ પરમાત્મા રૂપે કચ્છો મનુષ્ય આ બધું કામ કરી શકે એ માટે ઈશ્વરે એને પાંચ છે. દેવ વિશ્વકર્મા એટલે પરમાત્મા, ઉત્પન્ન થયેલી વસ્તુમાત્રનો જ્ઞાનેન્દ્રિયો, પાંચ કર્મેન્દ્રિયો અને ચાર અંતઃકરણો આપેલાં છે. પતિ અને પાલન કરનાર તે પ્રજાપતિ. જગતનો તેજોમય અંડ કે આંખ દર્શનેન્દ્રિય રૂપે જોવાનું કામ, કાન શ્રવણેન્દ્રિય રૂપે ગર્ભ તે હિરણ્યગર્ભ, સર્વના અંતરમાં રહેલો આતમરામ એટલે સાંભળવાનું કામ, નાક ધ્રાણેન્દ્રિયરૂપે સુંઘવાનું કામ, જીભ આત્મા તે પુરુષ. ઘર ઘરમાં વસતો અગ્નિ તે મનુષ્યને પરમાત્મા સ્વાદેન્દ્રિયરૂપે, ચાખવાનું કામ, ત્વચા સ્પર્શેન્દ્રિય રૂપે સ્પર્શાનુભવ સાથે જોડનાર શક્તિ, ખોરાકને પચાવનાર જઠરાગ્નિ. સમગ્ર આપવાનું કામ કરે છે. મન મનનનું, ચિત્ત ચિંતનનું, બુદ્ધિ વિશ્વના અંતરંગમાં રહેલું સર્વવ્યાપક સ્વરૂપ એટલે વિષ્ણુ. પ્રચંડ વિમર્શણનું અને અહં નિદિધ્યાસનનું કામ કરે છે. આ કામ એને વાયુરૂપે દર્શન દેતો વિનાશનો દેવ એટલે રુદ્ર, વૃષ્ટિનો દેવ એટલે કુદરત તરફથી મળેલ શક્તિ-સામર્થ્યને રૂપકની ભાષામાં દેવ કે પર્જન્ય. દેવી કહે છે.
શરીર પાંચ મહાભૂતોનું બનેલું છે. તે છે પૃથ્વી, જળ, અગ્નિ, દેશી ભાષામાં કોઈ બહેરું થયું હોય તો રૂપકમાં કહે છે એના વાયુ અને આકાશ. આમાં પૃથ્વી એ ઉપનિષદકારોની દૃષ્ટિએ કાનના દેવ રૂક્યા છે. કોઈ મૂંગું થયું હોય તો રૂપકમાં કહે છે રયિતત્ત્વ છે, ચંદ્ર જળતત્ત્વ છે, સૂર્ય અગ્નિતત્ત્વ છે, વાયુ પરમેષ્ટિ એના વાણીના દેવ રિસાયા છે.' કોઈની આંખ કામ આપતી બંધ તત્વ છે, આકાશ સ્વયંભૂ તત્ત્વ છે. મનુષ્ય શરીરમાં ચાલતી મહત્ત્વની થાય તો રૂપકમાં કહે છે “એની આંખોના દિવા રાણા થયા છે.' પ્રક્રિયાઓ એટલે (૧) શ્વાસોચ્છવાસ ક્રિયા (respiration), (૨) મતલબ કે એવી વ્યક્તિઓના અમુક શક્તિસામર્થ્ય ચાલ્યાં ગયાં રૂધિરાભિસરણની ક્રિયા (blood circulation), પાચનક્રિયા (meછે. આ શક્તિસામર્થ્ય, આ દેવતને દેવ કે દેવી કહે છે.
tabolism), પ્રજનનક્રિયા (procreation), મુક્તિની ક્રિયા (libera| મુખ્ય દેવ ત્રણ બ્રહ્મા, વિષ્ણુ અને મહેશ. મુખ્ય દેવીઓ ત્રણ tion). એમાંથી શ્વાસોચ્છવાસ ક્રિયાનો સંબંધ વાયુ દેવતા સાથે મહાસરસ્વતી, મહાલક્ષ્મી અને મહાકાળી. બ્રહ્મા અને સરસ્વતી છે. રૂધિરાભિસરણની ક્રિયાનો સંબંધ જળની સાથે છે , સિસક્ષા (સર્જન કરવાની ઈચ્છા)ના દેવ-દેવી. વિષ્ણુ અને લક્ષ્મી પાચનક્રિયાનો સંબંધ અગ્નિદેવતા સાથે છે, પ્રજનન ક્રિયાનો સંબંધ બુભક્ષા (ભરણપોષણ)ના દેવ-દેવી અને મહેશ અને કાલી (મુમૂર્ણા) પુથ્વી સાથે અને મુક્તિનો ક્રિયાનો સંબંધ આકાશ સાથે છે. મરવાની ઈચ્છાના દેવદેવી. મનુષ્યની આ ત્રણ મુખ્ય વૃત્તિઓ સજેન જોવા જઈએ તો પૃથ્વીનો સાર અગ્નિ છે, અંતરિક્ષનો સાર વાયુ (creation and pro-creation), ભાગવિલાસ (well to do and છે અને સ્વર્ગનો સાર સૂર્ય છે. મન એ અન્નનું કાર્ય છે, પ્રાણ એ eat drink-multiply) અને પલાયન (escape or salvation).
પ્રાણીનું કાર્ય છે અને વાણી એ તેજનું કાર્ય છે. મતલબ કે ઈશ્વરની આ ત્રણેય વૃત્તિઓને સંતોષે છે આ ત્રણ દેવ-દેવી; મતલબ કે
અનંત શક્તિઓ આ સૃષ્ટિમાં કાર્ય કરી રહી છે. આ બધી શક્તિઓ ઈશ્વરે આપેલાં ત્રણ શક્તિ સામર્થ્ય છે. ત્રિગુણાત્મક પ્રકૃતિએ
આપણા માટે દેવી-દેવતાઓ છે. આ દેવી-દેવતાઓ પરમાત્માની મનુષ્યને ત્રણ શક્તિઓ (powers) આપી છે: (૧) ઈચ્છાશક્તિ, મિતિ
ભિન્નભિન્ન વિભૂતિઓ છે. વેદો અને ઉપનિષદમાં જે દેવીક્રિયાશક્તિ અને જ્ઞાનશક્તિ. આજની ભાષામાં વાત કરીએ તો
દેવતાઓની વાતો છે તે વૈજ્ઞાનિક છે. તેના વર્ણન વિતરણમાં will power, action power and knowledge power. માણસ
વૈજ્ઞાનિક તર્કબુદ્ધિ છે. એમની વાત કરવી એટલે ભગવાનની કે જે કાંઈ કરે છે તે કુદરતે તેને આપેલ આ ત્રણ પ્રકારના
આધ્યાત્મિક વાત કરવી, એમ નથી. ખરેખર તો એ જીવન વિજ્ઞાનની શક્તિસામર્થ્યને કારણે કરે છે. આ શક્તિસામર્થ્યને રૂપકાત્મક
વાત છે. ભાષામાં દેવ-દેવી કહે છે.
કદમ્બ બંગલો, ૩૫, પ્રોફેસર સોસાયટી, મોટા બઝાર, એ જ રીતે વાયુ, મરુત કે માતરિશ્વા એટલે પાંચ મહાભૂત પૈકી વલ્લભ વિદ્યાનગર-૩૮૮૧૨૦. મો. :૦૯૭૨૭૩૩૩૦૦૦.