Prabuddha Jivan 2015 08 Jain Dharm ane Anya Dhrmni Aavashyak Kriyao Visheshank

SR No.: 526085
Original Sutra Author: N/A
Author: Dhanvant Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
Publication Year: 2015
Total Pages: 172
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India
File Size: 3 MB

Page 50

પૃષ્ઠ ૫૦ પ્રબુદ્ધ જીવન જૈન ધર્મ અને અન્ય ધર્મની આવશ્યક ક્રિયાઓ વિશેષાંક ૯ ઓગસ્ટ-સપ્ટેમ્બર ૨૦૧૫
જૈન ધર્મ અને અન્ય ધર્મની આવશ્યક ક્રિયાઓ વિશેષાંક ૬ જૈન ધર્મ અને અન્ય ધર્મની આવશ્યક ક્રિયાઓ વિશેષાંક
શુભના સર્જન કાજે અશુભનો પ્રતિકાર પચ્ચખાણ (પ્રત્યાખાન)
'pપદ્મશ્રી ડૉ. કુમારપાળ દેસાઈ , [ પદ્મશ્રી ડૉ. કુમારપાળ દેસાઈ જેન ધર્મના તજજ્ઞ વિદ્વાન છે. એમનો પરિચય ખ્યાતિપ્રાપ્ત પ્રભાવક વક્તા, પ્રસિદ્ધ લેખક અને નિષ્ઠાવાન પત્રકાર તરીકે આપી શકાય. જૈન દર્શનની સાથે ગુજરાતી સાહિત્યમાં મોખરાનું સ્થાન ધરાવતા આ સર્જક પ્રસ્તુત લેખમાં પ્રત્યાખ્યાનથી મન, વચન અને ઈન્દ્રિયોને સંયમમાં રાખી આસવ દ્વાર પર અંકુશ રાખી શકે છે અને એ રીતે આગળ વધી મુક્તિના દ્વાર સુધી પહોંચી શકે છે એ દર્શાવ્યું છે.]
મહાયોગી આનંદઘનજીએ શ્રી કુંથુનાથ જિનસ્તવનમાં ‘કુંથુજિન પંચાચારમય છે. જેમાં સામાયિકથી ચારિત્રાચારની, રે મનડું કીમહી ન બાજે' એમ કહીને ચંચળ મનની માયાવી લીલાનું ચતુર્વિશતિસ્તવથી દર્શનાચારની, વંદનથી જ્ઞાનાચારની, પ્રતિક્રમણથી ક É માર્મિક આલેખન કર્યું છે અને એ સ્તવનને અંતે કહ્યું, પાંચે આચારના દોષોની, કાયોત્સર્ગથી વીર્યાચારની અને
મનડું દુરારાધ્ય તે વશ આપ્યું, આગમથી મતિ આણું; પ્રત્યાખ્યાનથી તપાચારની શુદ્ધિ થાય છે. આનંદઘન પ્રભુ મારું આણો,
આથી જ ઉત્તરાધ્યયન સૂત્રના ૨૯માં અધ્યયનમાં ભગવાન તો સાચું કરી જાણું....”
મહાવીરસ્વામીએ કહ્યું, આવા દુરારાધ્ય મનને વશ કરવા માટેની આત્મઔષધિ છે “હે ગૌતમ! પ્રત્યાખ્યાન કરવાથી કર્મબંધનાં કારણો અટકાવાય 3 પ્રત્યાખ્યાન. છઠ્ઠા આવશ્યક એવા ‘પચ્ચકખાણ' એ સંસ્કૃત છે.” શું “પ્રત્યાખ્યાન' શબ્દ પરથી આવેલા પ્રાકૃત શબ્દ છે. આમાં “પ્રતિ’ આમ ચોથા આવશ્યક પ્રતિક્રમણ અને પાંચમા આવશ્યક છું હું એટલે પ્રતિકૂળ અર્થાત્ આત્માને જે પ્રતિકૂળ હોય તેવી અવિરતિરૂપ કાયોત્સર્ગ દ્વારા પૂર્વકૃત કર્મોનો નાશ થાય છે અને એ પછી 3 પ્રવૃત્તિઓને મર્યાદામાં બાંધવા માટે ગુરુની સાક્ષીએ કથન કરવું તે. ભવિષ્યકાલીન આવતાં કર્મોનો વિરોધ કરવા માટે છછું પ્રત્યાખ્યાન
પ્રત્યાખ્યાન એટલે જીવનમાં અસંયમ સર્જતી સઘળી પ્રવૃત્તિઓ આવશ્યક છે. પર અંકુશ રાખવા માટે કરવામાં આવતી દૃઢ પ્રતિજ્ઞા.
અધ્યાત્મમાર્ગે ચાલતી વ્યક્તિ સતત આત્મખોજ કરતી હોય છે આમેય છ આવશ્યકનો હેતુ જ્ઞાનાદિ ગુણો દ્વારા આત્માને સભર અને એની આત્મખોજ એને શુભ-અશુભ, યોગ્ય-અયોગ્ય, ઉચિત- હું અને સમૃદ્ધ કરવાનો છે. જે સાધના દ્વારા ઇંદ્રિય અને કષાય આદિ અનુચિત વગેરેની સમજ આપતી હોય છે. પોતાની જીવનશુદ્ધિને હું ? ભાવશત્રુઓને જ્ઞાનાદિ ગુણોને વશ કરવામાં આવે તે આવશ્યક. માટે પ્રતિબદ્ધ વ્યક્તિ શુભ બળોનું ભાવભર્યું સ્વાગત કરે છે અને $ આનો સ્પષ્ટ અને સરળ અર્થ એ કે આવશ્યક એ સગુણોની અશુભ બળોથી અળગા રહેવાનો સંકલ્પ કરે છે. માનીએ કે ન માનીએ શું આધારશિલા છે અને એ આત્માને દુર્ગુણોથી ખસેડીને અને તો પણ એ સ્વીકારવું પડે કે અશુભ બળોમાં પણ એક આકર્ષક ૬
અવરોધીને તેને સગુણોને આધીન રાખે છે. આમ દુર્ગુણોને નાથવા તત્ત્વ હોય છે અને તેને નાથવા માટે પ્રબળ શુભસંકલ્પની આવશ્યકતા ? ૯િ માટેની સાધક-પ્રવૃત્તિ તે પ્રત્યાખ્યાન.
હોય છે. એક સવાલ એ જાગે કે શા માટે પ્રત્યાખ્યાનને છછું આવશ્યક નિરંકુશ ઈચ્છાઓના વનમાં અને મૃગતૃષ્ણા જેવી તૃષ્ણામાં દોડી ? જ કહેવામાં આવ્યું છે? આપણે જાણીએ છીએ કે જૈનદર્શનમાં ક્રમિક રહેલા માણસને એમાંથી મુક્ત થવા માટે અથવા તો આસવ દ્વાર છે * સાધના-આરાધનાની પદ્ધતિ મળે છે અને તેને કારણે જ આવશ્યકમાં પર અંકુશ લાવવા માટે પ્રત્યાખ્યાન છે અને ઉત્તરાધ્યયન સૂત્રમાં ક હૈ અંતે પ્રત્યાખ્યાન છે. એનું કારણ એ કે સામાયિક દ્વારા પાપની ભગવાન મહાવીરસ્વામીએ કહ્યું છે કે, ‘તૃષ્ણા નષ્ટ થઈ જતાં સાધક હું ૬ વૃત્તિ-પ્રવૃત્તિથી નિવૃત્તિ થઈ. ચતુર્વિશતિસ્તવ દ્વારા જિનેશ્વર શીતળ થઈને એટલે કે પ્રશાંતભાવથી વિહાર કરે છે.” ૐ ભગવંતોનો ગુણાનુવાદ થયો. વંદન દ્વારા ગુણીજનોની અને ઘણી વાર વ્રત-પ્રત્યાખ્યાન વચ્ચેનો ભેદ ચૂકી જવાય છે. વ્રત છે હું સુગુરુઓની ભક્તિ થઈ. ચોથા આવશ્યક પ્રતિક્રમણ દ્વારા થયેલી વિધેયાત્મક દૃષ્ટિની જાગૃતિ સર્જે છે, જ્યારે પ્રત્યાખ્યાન નિષેધાત્મક છે 5 ભૂલોની નિંદા થાય અને ગુરુ સમક્ષ એની કબૂલાત કરીને એ પુનઃ બાબતો સામે સાવધાન કરે છે. વ્રતમાં આચરણની પ્રતિજ્ઞા છે અને હૈ કું ન કરવી એવો નિશ્ચય થયો. કાયોત્સર્ગ એ થયેલી ભૂલોનું પ્રાયશ્ચિત પ્રત્યાખ્યાનમાં પ્રતિકૂળ આચરણને અટકાવવાનો દૃઢ નિશ્ચય છે. શું છે અને પ્રત્યાખ્યાન એ તપ અને ત્યાગ કરવાનો નિશ્ચય છે. માનવચિત્તમાં અનેક પ્રકારના ભાવ જાગે છે, સંકલ્પ-વિકલ્પ $ એક બીજી દૃષ્ટિએ જોઈએ તો ગુણોથી શૂન્ય એવા આત્માને જે પેદા થાય છે. અસંખ્ય અભિલાષાઓ ઊગે, ઈચ્છાઓના આટાપાટા ૬ 3 ગુણોથી સર્વથા અને સંપૂર્ણ વાસિત કરે છે તે છે આવશ્યક અને અતૃપ્ત વાસનાઓની ભુલભુલામણીમાં એનું મન દોડતું રહે, હૈ જૈન ધર્મ અને અન્ય ધર્મની આવશ્યક ક્રિયાઓ વિરોષક જૈન ધર્મ અને અન્ય ધર્મની આવશ્યક ક્રિયાઓ વિશેષાંક ૬ જૈન ધર્મ અને અન્ય ધર્મની આવશ્યક ક્રિયાઓ વિશેષાંક જૈન
" જૈન ધર્મ અને અન્ય ધર્મની આવશ્યક ક્રિયાઓ વિશેષાંક છ જૈન ધર્મ અને અન્ય ધર્મની આવશ્યકકિયાઓ વિશેષાંક ક જૈન ધર્મ અને અન્ય ધર્મની આવશ્યક ક્રિયાઓ વિશેષાંક છ જૈન ધર્મ અને અન્ય ધર્મની અવશ્યક ક્રિયાઓ વિશેષાંક