Prabuddha Jivan 2015 08 Jain Dharm ane Anya Dhrmni Aavashyak Kriyao Visheshank

SR No.: 526085
Original Sutra Author: N/A
Author: Dhanvant Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
Publication Year: 2015
Total Pages: 172
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India
File Size: 3 MB

Page 45

ઓગસ્ટ-સપ્ટેમ્બર ૨૦૧૫ પ્રબુદ્ધ જીવન જૈન ધર્મ અને અન્ય ધર્મની આવશ્યક ક્રિયાઓ વિશેષાંક પ્રષ્ઠ ૪૫
પાંચમું આવશ્યકઃ કાઉસગ્ગ - કાયોત્સર્ગ
| ભારતી બી. શાહ
ધર્મ અને અન્ય ધર્મની આવશ્યક કિયાઓવિશેષક ક જૈન ધર્મ અને અન્ય ધર્મની આવશ્યક ક્રિયાઓ વિશેષાંક જૈન ધર્મ અને અન્ય ધર્મની આવશ્યકકિયાઓ વિશેષક ૬ જૈન ધર્મ અને અન્ય ધર્મની આવશ્યક ક્રિયાઓ વિશેષાંક
અનંત ઉપકારી શ્રી તીર્થંકર પરમાત્માએ પ્રતિક્રમણનો પરમાર્થ કાઉસ્સગ્ન લખે છે તો કેટલાંક કાઉસગ્ગ. પ્રકાશ્યો. જ્ઞાન અને ક્રિયા બંને મુક્તિમાર્ગે ગમન કરાવનારા ભગવાન મહાવીરે આપેલો મૂળ શબ્દ છે-“ઉસ્સગ્ગ અને ? મેં સંયમરથના બે પૈડાં છે. બે ય પૈડાં ગતિશીલ જોઈએ. જ્ઞાનને ક્રિયાનો વિઉસ્સગ્ન.’ ઠાણાંગ અને સમવાયાંગમાં ‘ઉસ્સગ્ગ’ શબ્દનો ઉપયોગ કૅ { ટેકો જોઈએ અને ક્રિયામાં જ્ઞાનની ચેતના જોઈએ. ક્રિયાને યોગ થયો છે. “આવશ્યક’ મૂળ ગ્રંથમાં પણ ‘ઉસ્સગ્ગ' શબ્દ છે. હું જ બનાવવો હોય તો તેમાં સ્થાન, વર્ણ, અર્થ અને આલંબન ભળવા ‘વિઉસ્સગ્ગ'નો ઉપયોગ ઔપપાતિક અને ઉત્તરાધ્યયન આગમ ૨ * જોઈએ. સ્થાનમાં આસન અને મુદ્રા, વર્ણમાં સૂત્રોચ્ચારની શુદ્ધિ, ગ્રંથોમાં જોવા મળે છે. € અર્થમાં વિભિન્ન દૃષ્ટિએ સૂત્રનો અર્થ અને આલંબનમાં લક્ષ્ય ને આ બંને પ્રાકૃત શબ્દો છે. તેના સંસ્કૃત શબ્દ છે ઉત્સર્ગ અને હું ૬ આકૃતિ રૂપે ચિત્ત પર સ્થાપન કરવાનું હોય છે.
વ્યુત્સર્ગ. બંનેય શબ્દમાં ‘ઉસ્સગ્ગ’ સમાન છે. વિઉસ્સગ્ગ અને ૬ હૈ ચતુર્વિધ સંઘના દરેકે દરેક વ્યક્તિને છ આવશ્યક ક્રિયાની વ્યુત્સર્ગ એટલે વિશેષ પ્રકારે ઉસ્સગ્ગ, વિશેષ પ્રકારે ઉત્સર્ગ. છે. જાણકારી અને સમજણ હોવી જોઈએ. આ આવશ્યકની ક્રિયા અર્થ અને વ્યાખ્યા આ મુજબ છે. હ (ષડાવશ્યકની ક્રિયા) પ્રતિક્રમણના નામથી સુપ્રસિદ્ધ છે તેમ સૌ ઉસ્સગ (ઉત્સર્ગ) એટલે ત્યાગ કરવો. હૈ જૈનો માને છે. આ આવશ્યક ક્રિયા કરવાની જ્ઞાની ભગવંતની આજ્ઞા વિઉસ્સગ્ન (યુત્સર્ગ) એટલે ત્યાગ કરવો.
કાઉસ્સગ્ન એટલે કાયાનો ત્યાગ કરવો. કાય+ઉસ્સગ્ન એટલે કે 8િ ‘કાઉસગ્ગ’ એ આવશ્યકમાં પાંચમા સ્થાને છે. મન-વચન અને કાઉસ્સગ્ગ. કાયોત્સર્ગ એટલે પણ કાયાનો ત્યાગ કરવો. કાય+ઉત્સર્ગ કે
કાયાથી સ્થિર થઈ કાઉસ્સગ્ન કરવાથી પાપોનો નાશ થાય છે. વંદિત્તા એટલે કાયોત્સર્ગ. વ્યુત્સર્ગ અને ત્યાગ આ બંને લગભગ સમાનાર્થી * સૂત્ર પછી બોલાતા લોગસ્સના કાઉસગ્ન પછી પ્રગટ લોગસ્સ જે છે. છતાંય બંને વચ્ચે નિશ્ચિત ફરક છે. આગમ ગ્રંથોમાં ‘યુત્સર્ગ'ની B બોલાય છે તે. કાઉસગ્ગ દરમ્યાન શરીરની શુશ્રુષાઓનો સર્વથા વ્યાખ્યા અપાય છે તે આ પ્રમાણે : “ગણ, શરીર, ઉપધિ અને ૬ ત્યાગ, કાયાનું કષ્ટ સહન કરવાનું અને મૌન અને ધ્યાન દ્વારા ભક્તપાનનો ત્યાગ તેમ જ કષાય, સંસાર અને કર્મના હેતુઓનો હું વાણી અને મનની મલિન વૃત્તિઓનો ત્યાગ કરવાનો હોય છે. કાયાની પરિત્યાગ કરવો તે વ્યુત્સર્ગ છે. (ભગવતી સૂત્ર). # મમતા અને મૂચ્છ દૂર કરવા અને અત્યંતર તપની સાધના કરવા “સૂવા, બેસવા કે ઊભા રહેવાના સમયે શરીરનું હલનચલન ન ૐ માટે કાઉસગ્ગ ઊભા-ઊભા કરવો જોઈએ. શારીરિક શક્તિ ન હોય કરવું તે વ્યુત્સર્ગ કહેવાય છે.” (ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર).
તો બેસીને સ્થાપનાચાર્યજી ઉપર સ્થિર નજર કરીને કાઉસગ્ગ કરવો. આ વ્યુત્સર્ગનો ઘનિષ્ઠ સંબંધ શરીર સાથે છે. આથી આગમકાળ રે શું સ્થિર ચિત્તે, કાયા સ્થિર રાખી, હલનચલન સ્થિર કરી ક્રિયામાં એકાગ્ર પછી તે કાયોત્સર્ગ કે કાઉસ્સગ્નના નામે સર્વત્ર પ્રચલિત અને $ થવું. હોઠનું હલનચલન સિવાય, મૌનપણે કાઉસગ્ગ કરવો. સામૂહિક પ્રતિષ્ઠિત બન્યો છે. ઉત્તરાધ્યયન સૂત્રમાં કાયોત્સર્ગને “સર્વ દુઃખ કે પ્રતિક્રમણમાં ગુરુ મહારાજ કાઉસગ્ગ પારે તે પછી જ આપણે વિમોચક' કહ્યો છે. અમુક સમય સુધી શરીરના મમત્વનો ત્યાગ કાઉસગ્ગ પારી શકાય.
કરવો તે કાયોત્સર્ગ છે. કાઉસગ્ગ એ પ્રતિમા છે – પ્રાયશ્ચિત છે.
દશ વૈકાલિકની બીજી ચૂલિકામાં ‘પળે પળ કાઉસ્સગ્ન કરવાનું' એ આસન છે – આવશ્યક છે.
વિધાન કર્યું છે. ભગવાન મહાવીરે પોતાની પાસે આવતા અનેક ઉં એ તપ છે – ક્રિયાવિધિ છે.
જિજ્ઞાસુઓને આ વિષયનું પ્રતિપાદન કરતાં કહ્યું : પ્રતિમા બે પ્રકારની તો ચાલો મિત્રો ! હવે કાઉસગ્ગને વિસ્તારથી જાણીએ અને સમજી છે. ૧. વિવેક પ્રતિમા અને ૨. વ્યુત્સર્ગ પ્રતિમા. É લઈએ.
ભગવાને સાધુઓ માટે ૧૨ અને ગૃહસ્થ સાધકો માટે ૧૧ કાઉસ્સગ્ગ પ્રાકૃત શબ્દ છે. કાયોત્સર્ગ સંસ્કૃત. તેની જોડનો પ્રતિમા કરવાનું કહ્યું છે. આ બંનેયની પ્રતિમાઓ ભિન્ન ભિન્ન છે. જે બીજો કોઈ શબ્દ નથી. આથી ગુજરાતીમાં આપણે આ બંનેય શબ્દને છતાંય સાધુઓ અને શ્રાવકો બંનેને સમાનપણે ‘વ્યુત્સર્ગ પ્રતિમા' છે હું વધાવી લીધાં છે. બંનેય શબ્દનો ઉપયોગ પ્રચલિત છે. જો કે કરવાનું કહ્યું છે. 3 કાઉસ્સગ્ગ શબ્દના લેખિત ઉપયોગમાં ભિન્નતા જોવા મળે છે. કેટલાંક પ્રતિમા એટલે મૂર્તિ નહિ. પ્રતિમા એટલે પ્રતિજ્ઞા. પ્રતિમા એટલે ? જૈન ધર્મ અને અન્ય ધર્મની આવશ્યક ક્રિયાઓ વિશેષાંક 5 જૈન ધર્મ અને અન્ય ધર્મની આવશ્યક ક્રિયાઓ વિશેષાંક % જૈન ધર્મ અને અન્ય ધર્મની આવશ્યક ક્રિયાઓ વિશેષાંક Á જૈન
* જૈન ધર્મ અને અત્યધર્મની આવશ્યક ક્રિયાઓ વિશેષક જૈન ધર્મ અને અન્ય ધર્મની આવશ્યક ક્રિયાઓ વિશેષાંક ક જૈન ધર્મ અને અન્ય ધર્મની આવશ્યક ક્રિયાઓ વિશેષક ૬ જૈન ધર્મ અને અન્ય ધર્મની આવશ્યક ક્રિયાઓ વિશેષાંક