Prabuddha Jivan 2013 08 Gandharwad Visheshank

SR No.: 526059
Original Sutra Author: N/A
Author: Dhanvant Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
Publication Year: 2013
Total Pages: 84
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India
File Size: 3 MB

Page 14

૧૪
પ્રબુદ્ધ જીવનઃ ગણધરવાદ વિશેષાંક
**************************************
* *
સર્વ આત્માઓનો એક જ આત્મા છે કે દરેક આત્મા સ્વતંત્ર અને અનંત છે. બ્રહ્માત્મા જ જગત રૂપે બનેલા છે કે સર્વે આત્માઓ ભિન્ન છે. જવ પરલોકગામી છે કે દીપક બુઝાઈ જાય *તેમ આ આત્મા મૃત્યુ પામે ત્યારે સમાપ્ત જ થઈ જાય છે. આમ * આત્મા સંબંધી વિવિધ ચર્ચાઓ આ પ્રથમ ગણધરવાદમાં છે. *વિશ્વવ્યાપિત્વ, દેહમાત્રવ્યાપિત્વ, અદ્વૈતવાદ, અનંતાત્મવાદ, * બ્રહ્મવાદ, સ્વતંત્ર આત્મવાદ વગેરે વિષયોનું નિરૂપણ અહીં ક૨વામાં આવ્યું છે. ચાર્વાકદર્શનની દૃષ્ટિએ ભૂતો એ જ આત્મા, સાંખ્ય-નૈયાયિક-વૈશેષિકદર્શનની દૃષ્ટિએ નિત્ય આત્મા, *બૌદ્ધદર્શનની દૃષ્ટિએ ક્ષણિક આત્મા, મીમાંસક અને * વેદાન્તદર્શનની દૃષ્ટિએ એકાત્મવાદ અર્થાત્ અદ્વૈતાત્મવાદની વાત રજૂ કરીને તે સર્વે માન્યતાઓનું ખંડન કરવાપૂર્વક તેની સામે આત્માસબંઘી યથાર્થ વાત રજૂ કરવામાં આવી છે. આત્મા * એક સ્વતંત્ર દ્રવ્ય છે. ચૈતન્યગુણવાળું છે. અનંત આત્માઓ છે. *તે સર્વે નિત્યાનિત્ય છે. દેહમાત્ર * વ્યાપી છે. પરાં કગામી છે. વર્ષાદ પૌદ્ગલિક ગુર્જાથી % રહિત છે. અર્થાત્ અરૂપી છે માટે જતું આવતું તે દ્રવ્ય દેખાતું * નથી. ન દેખાતું એવું પણ તે દ્રવ્ય
*
#
*
*
નથી એમ નહીં, પણ છે જ. આવી વાતો તર્ક અને ઉદાહરણપૂર્વક આ વાદમાં સમજાવવામાં આવી છે. વેદના પાઠોના સાચા અર્થ કરીને પણા આત્મતત્ત્વની સ્વતંત્રરૂપે સિદ્ધિ કરેલી છે.
*
ઓગસ્ટ-સપ્ટેમ્બર, ૨૦૧૩
* *
કમ્મપયડિ અને પંચસંગ્રહાદિ અનેક ગ્રંથો છે. દિગંબરાસ્નાયમાં પુરા જળકાર્ડ અને કર્મકાર્ડ રૂપે ગોમટસાદિ અનેક ગ્રંથો છે.
*
*
*
ઘણા દર્શનકારો બાહ્ય પૂજા-પાઠાદિ પુછ્યાનુષ્ઠાનોને અને હિંસા-જૂઠ આદિ પાપ અનુષ્ઠાનોને જ સુખ-દુઃખનું કારણ માની લે છે. અંતરંગ કારણ સુધી ઊંડા જતા નથી અને તેથી જ હોમહવન આદિ પૂજાનુષ્ઠાનોને જ સ્વર્ગાદિનો હેતુ માની લે છે. * જીવસૃષ્ટિના વૈવિધ્યના અભ્યાસમાં કર્મને કારણ માનવાને બદલે કોઈ કોઈ દર્શનકારી કાળને જ, સ્વભાવને જ, નિયતિને જ અને ઈશ્વરાત્મક પુરુષને જ કારણ માનવા તરફ પ્રેરાઈ જાય છે. તેમાંથી ઝૂ જે તરફનો એકાન્ત પક્ષ મનમાં બેસી જાય છે તેમાંથી જ કાળવાદ, સ્વભાવવાદ, નિયતિવાદ અને પુરુષવાદના એકાન્તવાદનો “ પ્રાદુર્ભાવ થાય છે. જૈનદર્શન આ બધા જ એકાન્તવાદનું ખંડન કરીને સાપેક્ષપણે બધાંની કારણતા સમજાવે છે. હાથમાં રહેલી ઝૂ સર્વે પ્રત્યેક ગણધરના પ્ર ો તથા એમની શંકાઓ આદિ પાંચે આંગળીઓ સાથે મળે તો જ કોઈ વસ્તુ ઉંચકવાનું કામ જેમ થાય છે તેમ આ પાંચેની કારણતા સાપેક્ષતાપૂર્વકની છે. આમ ઝૂ સમજાવે છે.
ભગવાત મહાવીરે જે સમાધાત આપ્યું હતું તેનું વિસ્તૃત વર્ણન આ વિશેષાંકમાં અગિયાર વિદ્વાન લેખકોએ તેમના અલગ અલગ લેઓમાં કર્યું છે; તેથી મારા લેખમાં એનું સંક્ષિપ્ત વર્ણાં જ મેં આપ્યું છે.
છઠ્ઠા ગાધરવાદથી અગિયારમા
ગણધરવાદમાં જે કોઈ ચર્ચા છે તે લગભગ આ કર્મવાદની ચર્ચાને જ આભારી છે.
*
(૨) બીજા ગણાધરવાદમાં ‘કર્મતત્ત્વ’ની ચર્ચા કરવામાં આવી છે. જગતમાં પ્રત્યક્ષ દેખાતી ચિત્ર-વિચિત્રતાનું કોઈક કારણ હોવું જોઈએ. તે કારણને જ ‘કર્મ’ કહેવાય છે. આ વિષયમાં * ન્યાય-વૈશેષિક દર્શનકારો 'ધર્મ-અધર્મ' નામના આત્મગુણોને લીધે આ વિચિત્રતા છે એમ સમજે સમજાવે છે. વેદાન્તદર્શન અને ઉપનિષદો અદૃષ્ટ નામનું કારણ જણાવે છે. કોઈક *દર્શનકારો ભાગ્ય-નસીબ-અવિદ્યા વગેરે નામો આપીને
છઠ્ઠામાં ‘બંધ' અને ‘મોક્ષ'ની ચર્ચા છે. હવે જો કર્મવાદ * સ્વીકારીએ તો જ આત્મા કર્મ બાંધે છે. આત્માની સાથે કર્મનો * બંધ સંભવે છે તેમ થતાં બંધતત્ત્વની સિદ્ધિ થાય છે. અન્યથા * બંધતત્ત્વ સંભવતું નથી. જો આ સંસારી આત્મા મુક્તિગત શ્ર્વના જેવો શુદ્ધ-બુદ્ધ-નિરંજન જ હોય તો તેવા શુદ્ધ જીવને કર્મબંધ ઘટે નહીં અને કર્મોના બંધ વિના બંધનમાંથી છૂટવા રૂપ મોક્ષ પણ ઘટે નહીં. જે બંધાયો હોય તે જ મુક્ત થાય. જો આત્મા કર્મોથી બંધાયો જ નથી તો મુક્ત થવાનો પ્રશ્ન જ આવતો નથી. *
*
*
* વિચિત્રતાનું તેને કારણ માને છે. જૈનદર્શનમાં ‘કાર્યણ વર્ગણા’તેથી કર્મવાદ જો માનવામાં આવે તો જ બંધ-મોક્ષની સિદ્ધિ *
સંભવે છે. તે વાત છઠ્ઠા ગણધરવાદની ચર્ચામાં સમજાવી છે. સાતમા ગણધ૨વાદમાં દેવ છે કે નહીં? આઠમા ગણધરવાદમાં
張
*
નામના સૂક્ષ્મ પુદ્ગલ દ્રવ્યોનું જ જીવ વડે કર્મરૂપે રૂપાંતર કરીને જીવની સાથે લોહાગ્નિની જેમ એકમેકરૂપે સંબંધિત (બદ્ધ) કરવામાં આવે છે. જેમ જીવ વડે જ લોટની બનાવેલી મિઠાઈ *સુખનું કારણ બને છે. વિષરૂપે બનાવેલી દવા મૃત્યુનું કારણ * બને છે. એમ જીવ વડે જ કાષાયિક પરિણામથી તીવ્ર-મંદ ભાવે બંધાયેલું પુણ્ય-પાપાત્મક કર્મ જ જીવના સુખ-દુઃખનું *નિમિત્તકારણ બને છે. તે કર્મવાદ ઉપર જૂના-નવા કર્મગ્રંથો, **************************************
નારકી છે કે નહીં? નવમા ગણધરવાદમાં ‘પુણ્ય-પાપ’ છે કે * નહીં? દસમા ગણધરવાદમાં ‘પરલોક’ છે કે નહીં? અને અગિયારમા ગણધરવાદમાં ‘નિર્વાણ-મોક્ષ' છે કે નહીં? આ * વિષયની ચર્ચાઓ યુક્તિ-પ્રયુક્તિથી કરવામાં આવી છે. જો કર્મવાદ સ્વીકારવામાં આવે તો ઉપરના તમામ વિવાદો શાંત
*
*
* *