Prabuddha Jivan 2011 08

SR No.: 526037
Original Sutra Author: N/A
Author: Dhanvant Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
Publication Year: 2011
Total Pages: 68
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India
File Size: 2 MB

Page 44

૪૪
પ્રબુદ્ધ જીવનઃ જૈન સાહિત્ય કથા વિશ્વ વિશેષાંક
આરામશોભા
ભરતક્ષેત્રમાં કુશાવર્ત્ત દેશમાં સ્થલાશ્રય નામે એક ગામ છે. એ ગામની આસપાસની ભૂમિ તદ્દન વૃક્ષ-વનસ્પતિ વિનાની છે. કેવળ યાસ સિવાય કોઈ અન્ન ત્યાં પેદા થતું નથી.
એ ગામમાં અગ્નિશર્મા નામે એક બ્રાહ્મણ રહેતો હતો. તેને જ્વલનશિખા નામે પત્ની હતી. પત્નીની કૂખે એક પુત્રીનો જન્મ થયો હતો. તેનું નામ વિદ્યુત્પ્રભા રાખવામાં આવ્યું હતું. પુત્રી રૂપવાન અને ગુણસંપન્ન હતી. આ પુત્રી જ્યારે આઠ વર્ષની થઈ ત્યારે માતા એક ભયંકર વ્યાધિમાં સપડાઈને મૃત્યુ પામી. પરિણામે નાની વયમાંજ પુત્રીને ઘરના કામકાજનો બોજ માથે ઉપાડવાનો થયો. સવારે ઊઠીને તે ગાયો દોહતી, ગાયોને ચરાવવા લઈ જતી, છાણ એકઠું કરતી, પિતાને જમાડતી. આ બધા કામો ખડે પગે તે
સંભાળતી.
એક દિવસ આ કામોથી અત્યંત શ્રમિત થઈને પુત્રીએ પિતાને પોતાને માટે માતા લાવવાનું કહ્યું. પુત્રીની પરિસ્થિતિ પારખીને પિતા એક સ્ત્રીને પત્ની તરીકે ઘરમાં લઈ આવ્યા. પણ આ સાવકી મા તો પુત્રીનો બોજ હળવો કરવાને બદલે એને બધાં કામો વળગાડી પોતે સ્નાન-વિલેપન-વસ્ત્રાલંકારમાં રચીપચી રહેવા લાગી પુત્રીને થયું કે પોતે ઊલટાની ઉલમાંથી ચૂલમાં પડી. એનો સંતાપ બેવડાયો.
આ કથાનાં આધારસાંત છે. આચાર્ય કામ માટે રોજ સવારે તે બહાર જાય. પ્રદ્યુમ્નસૂરિ-વિરચિત ‘મૂલશુદ્ધિ પ્રકરણ’
ભોજન સમયે ઘેર આવે ત્યારે વધ્યું-પડ્યું. ખાવા પામે. પછી પાછી કામે જાય તે રાત્રે
પરની આચાર્ય દેવેન્દ્રસૂરિ-વિરચિત વૃત્તિ. મૂળ ગ્રંથ પ્રાકૃતમાં છે, વૃત્તિ સંસ્કૃતમાં છે. પણ એ વૃત્તિ અંતર્ગત મળતી આ કથા ભાષામાં છે.
પાછી આવે. આમ દુઃખના દહાડા પસાર કરતી તે મોટી થવા લાગી.
* * *
કથાનક
એક દિવસ ગાાં ચરાવવા ગયેલી સમિશ્રિત છે. રચનાવ ઈ. સ.
૧૦૮૯ છે.
વિદ્યુત્પ્રભા ઘાસની વચ્ચે સૂતી હતી. ત્યાં એક નાગ આવ્યો. એ નાગે મનુષ્યવાણીમાં વિદ્યુત્પ્રભાને ઉઠાડી. નાગ કહે, “દીકરી, ડરનો માર્યો હું અહીં આવ્યો છું. દુષ્ટ ગારુડીઓ મારી પાછળ પડ્યા છે. તો તારી ઓઢણીથી ઢાંકીને તું મારી રક્ષા કર. તું મારો જરા પણ ભય
રાખીશ નહીં.'
આ બાબાએ નાગને છુપાવી દીધો થોડીવારમાં ગારુડીઓ નાગને શોધતા ત્યાં આવ્યાં. એમને થયું કે જો આ બાલિકાએ
ત્યાંથી ચાલ્યા ગયા.
પછી બાળાએ નાગને બહાર નીકળવા કહ્યું. ત્યારે તે નાગ હવે દેવસ્વરૂપે પ્રગટ થઈને કહેવા લાગ્યો, ‘બેટા, હું તારા પરોપકાર અને ધૈર્યયુક્ત આચરણથી પ્રસન્ન થયો છું. તો તું વરદાન માગ.’
બાળાએ કહ્યું ‘જો પ્રાળ થયા હો તો આ વૃક્ષ વિનાની ભૂમિમાં મારી ઉપર છાંયડો કરો જેથી હું સુખેથી ગાયોને ચરાવી શકું.' ત્યારે નાગદેવે એની ઉપર એક ઉદ્યાન (આરામ)નું નિર્માણ કર્યું, એવો ઉદ્યાન જે અનેક વૃક્ષોથી સભર અને પુષ્પોથી સુવાસિત હતો. પછી નાગદેવે કહ્યું, ‘આ ઉદ્યાન તું જ્યાં જ્યાં જઈશ ત્યાં ત્યાં તારા ઉપર છવાયેલો રહેશે. ઘે૨ જતાં એ તારી ઇચ્છાથી સંકોચાઈને નાનો બની તારા ઘર ઉપર સ્થિર થશે. તને કોઈ પણ આફત આવે ત્યારે તું મારું સ્મરણ કર.' આમ કહી નાગદેવ અદશ્ય થયું.
ઓગસ્ટ-સપ્ટેમ્બર, ૨૦૧૧
વિદ્યુત્પ્રભા મોડી સાંજ સુધી ત્યાં જ રોકાઈ. પ્રગટ થયેલાં ઉદ્યાનના વિવિધ ફળોથી એની ભૂખ-તરસ છીપાવી. પછી ગાયોને લઈ ઘેર ગઈ. ઉદ્યાન પણ એની સાથે સાથે આવી ઘ૨ ઉપ૨ છવાયો. સાવકી માતાએ જમવાનું કહેતાં ‘ભૂખ નથી’ કહીને સૂઈ ગઈ. રોજિંદા ક્રમ પ્રમાણે વિદ્યુત્પ્રભા એક દિવસ વગડામાં ઉદ્યાન નીચે સૂતી હતી ત્યાં પાટલિપુત્રનો જિતશત્રુ રાજા એના મંત્રી અને સૈન્ય સાથે ત્યાં આવી
ચડ્યો. તેણે આ ઉદ્યાન જોયો એટલે ત્યાં જ પડાવ નાંખ્યો. સૈન્યના અને હાથીઓના અવાજથી વિદ્યુત્પ્રભા જાગી ગઈ. હાથીઓના ભયથી એની ગાયોને દૂર ચાલી ગયેલી એણે જોઈ. એટલે એ ગાયોને પાછી વાળવા માટે દોડી.
આ કથા સંસ્કૃત-પ્રાકૃત ભાષામાં રચાયેલા છએક ગ્રંથોમાં મળે છે. ઉપરાંત મધ્યકાલીન ગુજરાતી ભાષામાં છએક જૈન સાધુવિઓએ આ કથાની રચના કરી છે. પરંતુ એ બધામાં આચાર્ય દેવચન્દ્રસૂરિ રચિત વૃત્તિમાં મળતી કયા સૌથી પ્રાચીન
છે.
પુસ્તક : ‘આરામશોભા રાસમાળા', સંથા, જયંત કોઠારી, પ્રકા, માકૃત જૈન નાગને જોયો હોત તો એણે ચીસાચીસ કરી વિદ્યા વિકાસ ફંડ, અમદાવાદ-૧૫, ઈ. સ.
હીત. એટલે નાગને ન જોતાં તે ગારુડીઓ ૧૯૮૯.
હવે બન્યું એવું કે એના દોડવા સાથે આખો ઉદ્યાન પણ એની સાથે ખસવા લાગ્યો. રાજા, મંત્રી અને સૌ સાથીઓ આ જોઈ નવાઈ પામી ગયા. એમને તો આ એક ઈન્દ્રજાળ જેવું લાગ્યું. મંત્રીએ કહ્યું કે ‘આ બાળાની સાથે સાથે ઉદ્યાન ચાલી નીકળ્યો હતો. એટલે આ છોકરીનો કોઈ પ્રભાવ જણાય છે.‘
મંત્રીએ છોકરીને નજીક બોલાવી. વિદ્યુત્પ્રભા પાછી આવી એની સાથે ઉદ્યાન પણ પાછો આવ્યો. રાજા આ છોકરીની દેવી લબ્ધિ જોઈને એના પ્રત્યે અનુરક્ત થયો. મંત્રી રાજાની ઈચ્છા કળી જઈ વિદ્યુત્પ્રભાને કહે,