Prabuddha Jivan 2010 08 09 Paryushan Parv Visheshank

SR No.: 526025
Original Sutra Author: N/A
Author: Dhanvant Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
Publication Year: 2010
Total Pages: 76
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India
File Size: 2 MB

Page 33

ઓગસ્ટ-સપ્ટેમ્બર ૨૦૧૦
પ્રબુદ્ધ જીવન
શ્રી દશવૈકાલિક સૂત્ર
ઘડૉ. રશ્મિભાઈ જેઠાલાલ ઝવેરી
લેખક વ્યવસાય ચાર્ટર્ડ એકાઉન્ટન્ટ છે. જૈન ધર્મના ઊંડા અભ્યાર્સ અને સામાજિક કાર્યકર છે. ભાર ભાવનાની અનુપ્રેક્ષા ઉપર શોધપ્રબંધ લખી લેખકે પીએચ.ડી.ની ઉપાધિ હાંસલ કરી છે.
ભગવાન મહાવીરની વાણી ગણધરોએ ઝીલી અને એને સૂત્રબધ્ધ કરીને આગમોની રચના કરી. જેનાગમના મુખ્ય બે ભેદ છે-તંગપ્રવિષ્ટ અને અંગબાહ્ય. શ્વેતાંબર માન્યતા પ્રમાદ આજે ૪૫ અથવા ૩૨ આગમો ઉપલબ્ધ છે. એમાં ૧૧ અંગ, ૧૨ ઉપાંગ સહિત મૂલ સૂબ, છેદ સૂત્ર આદિનો સમાવેશ થાય છે.
દશવૈકાલિક સૂત્ર એ ‘મૂલ” સૂત્રના વર્ગીકરણમાં આવે છે. વ્યાખ્યાક્રમ અથવા વિષય ગત વર્ગીકરણની દૃષ્ટિએ દશવૈકાલિક સૂત્ર ‘ચરણ કરણાનુયોગ'ના વિભાગમાં આવે છે. કારણ કે એમાં શ્રમણોના આચાર વિષે વિવેચન કરવામાં આવ્યું છે.
નામ : દશવૈકાલિક સૂત્રના દસ અધ્યયન છે અને એ વિકાલમાં રચવામાં આવ્યું છે એટલે એનું નામ ‘દશવૈકાલિક’ રાખવામાં આવ્યું
ભાષા : દરાવૈકાલિકની ભાષા છે-અર્ધમાગધી. ભગવાન મહાવીર આ ભાષામાં જ ઉપદેશ આપતા હતા. એ સમયની એ દિવ્ય ભાષા હતી. અર્ધમાગધી એ પ્રાકૃત ભાષાનું જ એક રૂપ છે. એ મગધના એક ભાગમાં બોલાતી હતી, એટલે એને અર્ધ-માગધી કહેવામાં આવે છે. આચાર્ય હેમચંદ્ર એને 'આર્ય' ભાષા કહી છે. રચનાકાર પરિચય
કર્તા : આ સૂત્રના કર્તા છે શ્રુતકેવલી શય્યભવ સ્વામી. એમણે આચાર્ય બન્યા. એની રચના પોતાના પુત્ર મનક માટે કરી હતી.
એમણે દીક્ષા લીધી ત્યારે એમની પત્ની ગર્ભવતી હતી. એમના સમય : ના સૂત્રની રચના વીર સંવત ૭૨ની આસપાસ ‘ચંપા”માં પુત્રનું નામ મનક હતું. એ જ્યારે આઠ વર્ષનો હતો ત્યારે એણે થઈ હતી.
પોતાની માતા પાસેથી જાણ્યું કે એના પિતા જૈનાચાર્ય શય્યભવ છે. એમને મળવા મનક ચંપા પહોંચ્યો. શસ્થંભવે એને ઓળખી લીધો, પણ મનકને પોતાની ઓળખાણ ન આપી. મનકને એમણે અધ્યાત્મ-બોધ આપ્યો અને મનક એમની પાસે મુનિ બનીને રહ્યો. હસ્તરેખાના જાણકાર શસ્થંભવને ખબર પડી ગઈ કે મનકનું આયુષ્ય બહું જ થોડું છે. એટલે એને શાસ્ત્રોના જ્ઞાનનો સાર શીખવવા એમણે પૂર્વોમાંથી દશાવૈકાલિક સૂત્રનું નિર્મૂહણ કર્યું, અને મનકને એનો ઊંડો અભ્યાસ કરાવ્યો.
શ્રૂત-શાર્દૂલ આચાર્ય શય્યભવ ભગવાન મહાવીરના ચોથા પટ્ટધર હતા. પ્રથમ પત્થર સુધર્માસ્વામી અને દ્વિતીય પદ્ધર જંબુસ્વામી, કેવળજ્ઞાની હતા. તૃતીય પટ્ટધર પ્રભવસ્વામીને તથા એમના વિદ્વાન શિષ્ય આચાર્ય શષ્યભવને ૧૪ પૂર્વેનું જ્ઞાન હતું એટલે એ બંને ‘શ્રુત-કેવલી' કહેવાયા.
એમનો જન્મ વીર નિર્વાણ ૨૬ (વિ. પૂ. ૪૩૪)માં રાજગૃહીમાં ‘વત્સ' ગોત્રમાં બ્રાહ્મણ પરિવારમાં થયો હતો. વેદ-વેદાંગ દર્શનનું જ્ઞાન અગાધ હતું. એક વિદ્વાન હોવા છતાં મહાભિમાની અને પ્રચંડ ક્રોધી હતા, તથા નિર્ગન્ધ ધર્મના પ્રબળ વિરોધી હતા.
33
આચાર્ય પ્રભવસ્વામીને પોતાના ઉત્તરાધિકારી તરીકે આ વિજ્ઞાન બ્રાહ્મણ યોગ્ય લાગ્યા કારણ કે એમનામાં વિદ્વત્તાની સાથે સમર્થ નેતૃત્વ કલા હતી. એટલે ધર્મ-સંઘના હિત માટે પ્રભવામીએ
શ્રમણોને શય્યભવના યજ્ઞવામાં મોકલ્યા. પણ ત્યાં એમનું ઘોર અપમાન કરી કાઢી મુકવામાં આવ્યા ત્યારે તેઓએ ઉપશાંત ભાવથી શય્યભવને કહ્યું: “અહીં કષ્ટમી કષ્ટ, તત્ત્વ વિજ્ઞાયતે નહિ. ‘અહો ! ખેદની વાત છે કે તત્ત્વ જાણવામાં આવતું નથી.'
શúભવ મહાભિમાની હોવા છતાં સાચા જિજ્ઞાસુ હતા. પ્રશાંત શ્રમણયુગલની ટકોરથી એ તત્ત્વ સમજવા આચાર્ય પ્રભવસ્વામી પાસે આવ્યા. પ્રભવસ્વામી અત્યંત સક્ષમ આચાર્ય હતા. એમણે શમ્યુંભવને યજ્ઞનું યથાર્થત સ્વરૂપ સમજાવી પોતાની પીયૂબવાણીથી એમને પ્રતિબોધ આપ્યો અને વીનિ. ૬૪ (વિ.પૂ. ૪૦૬)માં પંક્તિ બ્રાહ્મણ શય્યભવ ૨૮ વર્ષની વયે શ્રમણ બની ગયા. આચાર્ય પ્રભવ પાસે એમણે ૧૪ પૂર્વનું જ્ઞાન મેળવ્યું અને શ્રુતધરની પરંપરામાં તે બીજા શ્રુતકેવલી બની ગયા. વી.નિ. ૭૫માં તેઓ શ્રમજ્ઞસંઘના
અલ્પાયુષ મનકનો દીક્ષા પછી ૬ મિહનાની અંદર જ સ્વર્ગવાસ થઈ ગયો. આચાર્ય શય્યભવને ૧૪ પૂર્વનું જ્ઞાન હતું પણ એ વીતરાગ થયા ન હતા. એટલે પુત્રમોહથી એમની આંખો ભીની થઈ ગઈ. અન્ય મુનિઓએ એનું કારણ પૂછતાં એમણે બધાને હકીકત બતાવી અને કહ્યું કે, 'મનક મારો પુત્ર છે એ વાત મેં જાણી જોઈને ગોપનીય રાખી હતી. કારણ કે નહીં તો તમે બધા એને સેવા કાર્યથી વંચિત રાખત.’
આચાર્ય પ્રભવ પાસેથી એમન્ને ૩૯ વર્ષની વયે આચાર્યપદ સંભાળ્યું અને વીતરાગ શાસનની એમણે વ્યાપક પ્રભાવના કરી પોતાની અનિનિકટ એવા બ્રાહ્મણ સમાજને યજ્ઞનું અધ્યાત્મરૂપ સમજાવી એમને જૈનધર્મ તરફ આકર્ષ્યા. આ પ્રક્રાંત પંક્તિ શ્રુનધર