Prabuddha Jivan 2008 08

SR No.: 526001
Original Sutra Author: N/A
Author: Dhanvant Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
Publication Year: 2008
Total Pages: 36
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India
File Size: 785 KB

Page 9

તા. ૧૬ ઑગસ્ટ, ૨૦૦૮
પ્રબુદ્ધ જીવન
હોય.
સ્યાદ્વાદના જન્મનું એક નિમિત્ત છે, એ પણ સ્યાદ્વાદને અતાર્કિક ૭. સાત્ અસ્તિ-નાસ્તિ-અવક્તવ્ય-કદાચ તે હોય પણ, ન પણ કહેનારાઓએ યાદ રાખવા જેવું છે. હોય અથવા અવક્તવ્ય હોય.
જૈનધર્મના આવા કેટલાક પ્રમુખ વિશેષોમાંથી તેની “ધર્મ” જૈનધર્મ આમ વસ્તુ, પદાર્થ કે પરમતત્ત્વ એ વા કોઈ પણ તરીકેની એક આગવી છબી ઊપસી આવે છે. અહીં માનવની શ્રેષ્ઠતા વિશે અનેકાંતની માન્યતા ધરાવે છે. દરેક વસ્તુ માટે તેથી ભિન્ન કેન્દ્રમાં રહી છે. માણસને તેનાં દુઃખો, પીડાઓ, વિતથકાર્યોમાંથી ભિન્ન મતોની શક્યતા રહેવાની. દરેકનો મત તેના એકાદ રૂપનું મુક્તિ મળે તેના માર્ગો છે. જ્ઞાન માત્ર જ્ઞાનરૂપે વૃથા છે તેને સૂચન કરતો હોય છે. કેટલાકે આ સિદ્ધાંતને અવ્યવહારુ કહ્યો છે. પરિણત કરવા ઉપર અહીં ભાર મૂકાયો છે. અગાઉ જોયાં તેવાં શંકરાચાર્ય અને રામાનુજ જેવાઓએ પણ તેનો સ્વીકાર કર્યો નથી, સમ્યક્ દર્શન, સમ્યક્ જ્ઞાન, સમ્યક્ ચારિત્ર જેવાં ત્રિરત્નો, અથવા અને તેને તર્કની દૃષ્ટિએ અસંગત લેખ્યો છે. હકીકતમાં આજના જીવ, અજીવ, પાપ-પુણ્ય, આસવ, સંવર, બંધ, નિર્જર કે મોક્ષ મતમતાંતરો અને વિતંડાવાદના જમાનામાં, અસહિષ્ણુતાના જેવાં નવતત્ત્વોની નિરાળી સમજ કે જીવ, પુદ્ગલ, ધર્મ, અધર્મ, સમયમાં અને પોતાનો જ કક્કો ખરો કરવાના મિથ્યાત્વમાં રાચતા આકાશ, અદ્ધાસમય-જેવાં છ દ્રવ્યો, અહિંસા, સત્ય, અસ્તેય, માણસોની બહુલતા રહી છે ત્યારે આપણે સાદ્વાદ કે અનેકાંતવાદ બ્રહ્મચર્ય, અપરિગ્રહ જેવાં પાંચ વ્રતો વગેરે માનવને ઉત્તમ નીતિમય ઉપર જ આવવું પડશે. આઈન્સ્ટાઇનના સાપેક્ષવાદે પણ આ જીવન અને કર્મથી મુક્ત કરી જીવને ઉન્નત કરવા માટેના વાસ્તવિક દિશામાં જ સંકેત કર્યો છે. એક વ્યક્તિનું દર્શન સાપેક્ષ રહેવાનું. માર્ગો છે. અહીં સૃષ્ટિના જીવ માત્ર માટે આદર છે, દરેક ભેદનો એકને માટે અંધકાર ભયનો વાચક છે, તો બીજાને માટે અભિસાર સ્વીકાર કરી સમન્વય માટેની ધખના છે, સત્ય જીવન માટેનો માટેનો શ્રેષ્ઠ સમય છે. એકને તેમાં ખુબુ લાગવાની તો બીજાને નિરંતરનો યત્ન છે. ‘જીવો ને જીવવા દો'નો પ્રેમભર્યો કીમિયો તેમાં અંધકાર સિવાય કશું પ્રતીત થવાનું નહિ. ક્ષેત્ર, કાળ અને છે. મનુષ્યને પોતાનામાંના ઈશ્વરત્વને જગાવવા માટેની સાવ ભાવથી એ દર્શન જુદુ જુદું હોવાનું આપણી સામેની વાસ્તવિકતાનું સોનાની ચાવીઓ છે. તેમાં ચિત્ર ઊપસે છે. કેટલાકે તેને સંશયવાદ કહ્યો છે તે પણ તિર્થંકરોના અનુભવમૂલક improvisation પછીની આ બરાબર નથી. અહીં સંશય નથી, પોતે જોયેલી વસ્તુ એ આંશિક ધર્મપ્રત છે. જે અનુભવના આનંદને વિસ્તારી, અન્યોને એવો હકીકત છે જ, પણ તે સિવાયની શક્યતાનો પણ તેમાં નિશ્ચિતરૂપે અનુભવ લેવા માટે નિમંત્રે છે. આજના વિશ્વની અનેક સ્વીકાર છે જ. તેને સાપેક્ષ નિશ્ચયવાદ કહેવો જોઈએ. તેમાં મતાગ્રહ સંકુલતાઓ-સંતાપોનું શમન થઈ શકે તેવી સમૃદ્ધ વિચારદૃષ્ટિ નથી, મત ઉદારતા છે, વિઘટન નથી, સમન્વય છે. પંડિત આ ધર્મમાં પડેલી છે. સુખલાલજી અને આનંદશંકર ધ્રુવ જેવા ધર્મમર્મજ્ઞો એ પણ (સંઘ દ્વારા યોજિત પર્યુષણ વ્યાખ્યાનમાળામાં તા. ૧૦-૯-૨૦૦૭ના સ્યાદ્વાદની અગત્ય પ્રમાણી છે. જૈનધર્મનો બીજો એક વિશેષ, આપેલું વક્તવ્ય.) ભેદ-અભેદનો સમન્વય, ભે દાભે દાત્મક વસ્તુ પણ અહીં ફૂવારા પાસે, લુણાવાડા-૩૮૯૨૩૦ (ગુજરાત)
ભાવ” સ્વરૂપ દર્શના
0 ડૉ. કવિન શાહ તીર્થંકર પરમાત્મા સમવસરણમાં બિરાજમાન થઈને ધર્મ સ્થિતિ, સ્વરૂપ વગેરે અર્થો થાય છે. ભાવ શબ્દના ઉપરોક્ત અર્થ તીર્થની સ્થાપના કરીને ચારમુખે દેશના આપે છે તેમાં દાન- જે તે વિષયના સંદર્ભમાં સમજવાના છે. દા. ત. જગચિંતામણિ શીલ-તપ અને ભાવ એમ ચાર પ્રકારના ધર્મની પ્રરૂપણા કરે છે. સૂત્રમાં ‘જગભાવ વિઅખૂણ” ભગવાનના વિશેષણ તરીકે દાન-શીલ અને તપની સાથે ભાવનો સુમેળ સધાય તો આત્મા પ્રયોજાયેલો છે તેનો અર્થ એ છે કે ભગવાન સર્વજ્ઞ છે. કેવળજ્ઞાની અવશ્ય મોક્ષમાર્ગમાં પ્રગતિ સાધીને અંતે સિદ્ધિ પદને પામે છે. છે એટલે જગતના પદાર્થોનું સ્વરૂપ અને પર્યાયને જાણે છે. ભાવ” શબ્દની વૈવિધ્યપૂર્ણ માહિતી જાણવાથી ભાવધર્મમાં નિમગ્ન વ્યવહારમાં વસ્તુની ખરીદી માટે ભાવ શબ્દ ‘દર' કિંમતના અર્થમાં થવા માટે સાચો રાહ પ્રાપ્ત થાય છે.
છે. ધર્મની આરાધનાના સંદર્ભમાં મનના શુભાશુભ પરિણામ ‘ભાવ' એટલે લાગણી, રૂચિ, મનના પરિણામ, અસ્તિત્વ, સાથે સંબંધ ધરાવે છે. પ્રકૃતિ, સ્વભાવ, પદાર્થ, પર્યાય, ઈરાદો, વૃત્તિ, તાત્પર્ય, વ્યુત્પત્તિથી વિચારીએ તો ભાવની માહિતી નીચે પ્રમાણે છે. અભિપ્રાય, ચેષ્ટા, અભિનય, હેત, પ્રીતિ, આસ્થા, કિંમત, દર, ભવન ભવતીતિ વા માd: I તેનો અર્થ થવું અથવા હોવું એમ