Prabuddha Jivan 2008 Year 18 Ank 01 to 12

SR No.: 525993
Original Sutra Author: N/A
Author: Dhanvant Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
Publication Year: 2008
Total Pages: 304
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India
File Size: 15 MB

Page 30

૧૦
ૐ ! માતા-પિતા અને અન્ય સ્વજનો, શિક્ષણ-શિક્ષકો તેમજ અન્ય મહાનુભાવો, પ્રસન્નમંગલ દામ્પત્ય અને પ્રકૃતિસૌંદર્ભે પણ સારી એવો ફાળો આપ્યો છે.
કુદરતી સૌંદર્યથી ભર્યાભર્યા વાતાવરણમાં નિવાસ કરવાની જે તક જીવનના આરંભકાળમાં એમને સાંપડી એશે એમના ૨સરંગીન મિજાનને ઓપ આપવામાં અગત્યનો ભાગ ભજવ્યો છે. એમનું બાળપણ વિંછિયામાં, કિશોરાવસ્થા ડૉ. ક્રાઉઝેએ પોતાની મુલાકાત દરમિયાન ‘હોલિવુડ જેવું' જેને ગણાવ્યું હતું એ વરસોડામાં અને વિદ્યાર્થીકાળ કુદરતી સૌદર્યથી ભર્યાભર્યા શિવપુરીમાં વીત્યાં. પ્રકૃતિસૌંદર્યનો આ સંસ્પર્શ એમના જીવનમાં એક પ્રકારની મસ્તી અને સાહસિકતાને સંભી ગર્યા છે. શ્રી મધુસુદન પારેખ આથી જ કહે છે, 'એમની કૃતિઓમાં એમને મળેલા ધર્મસંસ્કાર એ જેમ પ્રે૨કબળ છે, તેમ એમણે કરેલું પરિભ્રમણ એ પણ એક પરિબળ છે. પ્રકૃતિનો રસાસ્વાદ પામીને એમનો જીવ કોળ્યો છે. તેમનામાં ‘રૉમેન્ટિસિઝમ દેખાય છે તે ખીલવવામાં આ પ્રકૃતિદર્શનની પણ કાર્ગો હશે.' ('જયભિખ્ખુ ષષ્ટિપૂર્તિ સ્મરણિકા', ડિસેમ્બર '૭૦, પૃ, ૫૦
પ્રબુદ્ધ જીવન
તા. ૧૬ ફેબ્રુઆરી ૨૦૦૮
વર્ષો સુધી આ સંસ્થામાં રહેલાં. એમના સંપર્ક અને સમાગમને કારણે પાશ્ચાત્ય સાહિત્ય અને સંસ્કારનો તેમને પરિચય થયો. મધ્યપ્રદેશમાં લાંબો સમય એવાને કારણે હિંદી ભાષાનો પણ સારો મહાવરો કેળવાશે. તેઓના પોતાના મત પ્રમાણે તો તેમના ઘડતરમાં ભાતર કરતાં ગુરૂજનોની સેવાના બદલામાં મળતી પ્રેમાશિષ,વાંચન કરતાં વિશાળ દુનિયા સાથેના જીવંત સંપર્કે અને પુસ્તક કરતાં પ્રકૃતિ દ્વારા મળતી પ્રેરણાએ વધુ આપ્યો છે.
‘તું તારો દીવો થા' એ જયભિખ્ખુના જીવનનું પ્રિય સૂત્ર હતું અને એ સૂત્ર પ્રમાણે જીવન થવાના તેઓ રસિયા હતા. કશોરાવસ્થામાં લેખનની પ્રેરણા એમને મળી હતી એક બહેન પાસેથી, સાહસ અને જિંદાદિલીનો રસોો પાર્થો છે પઠાણખાન શાહ ઝરીને, માહૂર ચિત્રકાર કનુ દેસાઈ સાથેની મૈત્રીએ જયભિખ્ખુને મુદ્રણકલા તરફ રસ લેવા પ્રેર્યા. એમાંય પેપર કંટ્રોલ આવતાં આ કલા એમને માટે ખૂબ મહત્ત્વની બની ગઈ.
ગૂર્જર ગ્રંથરત્ન કાર્યાલય સાથેના સંબંધ અને શારદા મુદ્રશાલયના સંચાલનને કારણે જયભિખ્ખુ અનેક લેખકોના પરિચયમાં આવ્યા. ધૂમકેતુ, ગુળવંતરાય આચાર્ય, રતિલાલ દેસાઈ, કનુભાઈ દેસાઈ, ધીરુભાઈ ઠાકર, ગુજરાત વિદ્યાપીઠવાળા શાંતિલાલ શાહ, ૨. જ. દલાલ, ગોવિંદભાઈ પટેલ, ચિત્રકાર ચંદ્ર ત્રિવેદીનો પરિચય ગુર્જર-ગ્રંથરત્નમાં ભરાતા ડાયરાને કારણે થયો. આ ડાયરામાંથી જ જીવનમિ સાચનમાળા ટ્રસ્ટની સ્થાપના થઈ જેણે જુના અને સંસ્કારપ્રેરક સાહિત્યને નવી ઓપ આપવામાં સારો ફાળો આપ્યો છે.
કથાવાર્તા વાંચવાનો શોખ જયભિખ્ખુને છેક બાળપણથી જ આવું સાહિત્ય એકલું વાંચવાનું નહીં..એ વાંચતાં વાંચતાં જે નોંધવા જેવું લાગે એ નોંધી પણ હોવાનું એ એમની ટેવ. ગોવર્ધનરામના ‘સરસ્વતીચંદ્ર' સાથે એમને સમજ ખીલી ત્યારથી અનોખી પ્રીતિ, અને એને કારણે સાહિત્યકાર તરીકે એમના આદર્શ રહ્યા છે. ગોવર્ધનરામ ત્રિપાઠી. ગોવર્ધનરામના જીવને પણ જયભિખ્ખુના સાહિત્યિક પતરમાં ઠીક પ્રેરણા પુરી પાડી છે. એમના જીવનાદર્શમાંથી પ્રેરણા મેળવીને જયભિખ્ખુએ પણ પોતાના જીવનના આરંભકાળમાં જીવનની કસોટી કરે એવી ત્રણ પ્રતિજ્ઞાઓ કરી. એ પ્રતિજ્ઞાઓએ એમને સંઘર્ષની એરણ ઉપર ઠીક ઠીક કસ્યા પણ ખરા. પણ છેવટે મા શારદાની સેવા-ઉપાસનાની દૃઢ તમન્નાએ જયભિખ્ખુને યશ અપાવ્યો. આ સંદર્ભમાં જયભિખ્ખુ કહે છે, 'ઊખર જમીનમાં જે વૃક્ષ વાવ્યું તેને ઉછેરતાં કાળી કોટી થઈ, પણ અંતે તેના પર રંગબેરંગી ફુલ આવ્યાં, એની રૂપસુંગધથી મન મહેંકી રહ્યું ને લાંબે ગાળે સુસ્વાદુ ફળ પણ બેઠાં.’ (‘જયભિખ્ખુ પુષ્ટિપૂર્તિ રશિકા', ડિસેમ્બર '૭૦, ૫, ૧૯૪
યભિખ્ખુને મહાશાળામાંથી મળતું. શિક્ષકો નથી મળ્યું માધ્યમિક શિક્ષા પણ એમણે અર્ધું જ લીધું છે એટલે અન્ય સાહિત્યકારોની જેમ ગુજરાતી, સંસ્કૃત, અંગ્રેજી કે અન્ય સાહિત્યનો પદ્ધતિસરનો અભ્યાસ કરવાની તક એમને નહીં મળી હોય એવું અનુમાન થાય. પણ આ અનુમાનમાં બહુ તથ્ય જણાતું નથી. વિજયધર્મસૂરિએ સ્થાપેલ વીરતત્ત્વ પ્રકાશક મંડળમાં તેમણે જૈન તત્ત્વજ્ઞાન તેમ જ જૈન દર્શનનું અધ્યયન કર્યું એની સાથે સાથે હિંદી, ગુજરાતી અને અંગ્રેજી ભાષાસાહિત્યનો પણ ઠીક ઠીક અભ્યાસ કર્યો છે. શિવપુરીના ગુરુકુળમાં યુરોપીય વિજ્ઞાનો અભ્યાસ અને નિરીક્ષા માટે આવે, ડૉ. કાઉઝ નામના વિદ્ધી તો
શ્રી નટુભાઈ રાજપરાના મતે બાલાભાઈ-જયભિખ્ખું-ના વ્યક્તિત્વઘડતરમાં એમના કુટુંબસંસ્કાર, વિદ્યોપાસના અને સાહિત્યપ્રીતિનો જેટલો ફાળો છે એટલો જ એમનાં પત્ની અ. સો. જયાબહેનનો પણ છે. એમનું પ્રસન્નમંગલ દાંપત્ય જોઈને સદ્ગત કવિવર ન્હાનાલાલ અને માણેકબાના અભિજાત અને પ્રસન્ન દામ્પત્ય વિશે વાંચેલું-સાંભળેલું યાદ આવે. અતિથિ માત્રને સયતાભર્યો ઊજળો આદર અને સંપર્કમાં આવનાર સૌ કોઈને યથાશક્ય સહાયરૂપ થવું એ શ્રી બાલાભાઈનો, એમના કુટુંબના દરેક સભ્યના સ્વભાવનો એક સ્વાભાવિક અંશ છે. એમના આવા હૂંફાળવા કૌટુંબિક વાતાવરણને નવાજતા શ્રી દુલાભાઈ કાગ કહે છે, 'મારા જેવી અલગારી માનવી પણ એવો વિચાર કરે છે કે સાવ ઘડપણ આવે ત્યારે બાલાભાઈના ઘેર સેવા-ચાકરી માટે જાઉં. આ શ્રદ્ધાને પામવી એ નાનીસુની વાત નથી.' ('જયભિખ્ખુ ષષ્ટિપૂર્તિ સ્મરણિકા', ડિસેમ્બર '૭૦, પૃ. ૩૨)
જયભિખ્ખુનાં પ્રસન્નમંગલ દામ્પત્ય અને થાબાનના સંદર્ભમાં શ્રી હસિત બૂચ કહે છે, 'બાલાભાઇના ઘરની એ સાચી જ્યોતિ મૂંગામૂંગા સ્મિતથી સત્કારે ને આવનાર માત્રને આતિથ્યની મીઠાશથી હવરાવે, બાલાભાઈ જે કંઈ લખી શકે છે, આવું વ્યાપક મિત્રમંડળ ધરાવે છે એમાં જયાબહેનના સૌજન્ય-સેવાનો કાળો તરત વરતાય એવો છે...મારા બાદશાહ મિત્રદંપતી જયાબહેનના