Prabuddha Jivan 2008 Year 18 Ank 01 to 12

SR No.: 525993
Original Sutra Author: N/A
Author: Dhanvant Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
Publication Year: 2008
Total Pages: 304
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India
File Size: 15 MB

Page 170

(૧૪
પ્રબુદ્ધ જીવન
તા. ૧૬ આંગસ્ટ, ૨૦૦૮ માનું છું.
પદાર્થોનો ઉલ્લેખ જ છે? સાતમા શ્લોકમાં આગળ જતાં કહે છે કે જેઓ તમારા અમૃત આ સાતે સાત પ્રશ્નોને તેમણે સપ્તભંગી દ્વારા નીરિક્ષણ કરી, સમાન ઉપદેશ યા સિદ્ધાંતોથી અસંગત છે તેઓને તો સાદાસીધા ન્યાય-વૈશેષિક, બુદ્ધ અને જૈન મત શું દર્શાવે છે, તેની તલસ્પર્શી અનુભવમાં પણ અથડામણમાં આવવું પડે છે. તે ટીકાકારો એવી ચર્ચા આ ગ્રંથમાં કરી છે અને આમ તે તે મતના સત્યના અંશો લાગણી અનુભવે છે કે જૈન ખરેખર નિષ્પક્ષી નથી. તેથી જ તેઓ લઈ જૈનમતના અનેકાન્તવાદને સિદ્ધ કરવાનો પ્રયત્ન કર્યો છે. પોતાની સમાલોચનામાં માનનાર વ્યક્તિ બની જાય છે. આમ જ્યારે ૮૦ થી ૧૧૩ શ્લોકમાં સામાન્ય મનુષ્યને પણ સમજાય તેમનું ડંફાશપણું તેમને (જ) બલિ બને બનાવે છે. જેથી તેઓએ તેવા ત્રણ પ્રશ્નોની ચર્ચા કરી છે. સાથે સાથે છેલ્લા તેર શ્લોકમાં (અનુભવ જ્ઞાનથી) જે અનુભવ્યું હોય તેનાથી વિરૂદ્ધ જ સાબિત આખા ગ્રંથનો નીચોડ આપ્યો છે. થાય છે.
૧. ૧લો પ્રશ્ન : “કોઈ એકની પ્રગતિનો આધાર નસીબ છે કે આઠમાં અને છેલ્લા શ્લોકમાં કહે છે કે હે પ્રભો ! આ બધું પુરુષાર્થ ? બતાવ્યા પછી પણ ઉદ્દામ (માણસો) મતવાદીને ચીટકીને રહે છે. કેટલાક એમ માને છે કે એકની પ્રગતિનો આધાર ફક્ત નસીબ તેઓના વર્તનમાં પાપપુણ્ય વચ્ચેનો ભેદ નથી. અને બીજા જન્મની જ છે. આપણે એમ માનીએ કે વસ્તુઓ મેળવવાની ઈચ્છાનો કોઈ શક્યતા નથી. આવા લોકો પોતાની જાતના અને બીજાના આધાર નસીબ જ છે, તો પ્રશ્ન એ ઊભો થાય છે કે કેટલીક વખત ખાસ દુશ્મનો છે. કોને પુષ્ટિ આપવી અને શેનું ખંડન કરવું તે એ પુરુષાર્થ જ નસીબ બનાવે છે. અને જો ખરેખર એમ જ માને કે લોકો જાણતા નથી એટલે કે તેમની દલીલોનું કોઈ જ મહત્ત્વ નથી. નસીબ જ નસીબ બનાવે છે, તો પછી એ માણસ ક્યારેય મોક્ષ
આમ તેઓ “જિન સ્તુતિ સ્તોત્ર' નામના તેમના બીજા ગ્રંથના ન મેળવી શકે. તેના બધા જ પ્રયત્નો વ્યર્થ પૂરવાર થાય. છેલ્લા શ્લોકમાં કહે છે કે, “હે ભગવાન! આપના મતમાં અને કેટલાક તેમની પ્રગતિનો આધાર ફક્ત પુરુષાર્થ જ માને છે. આપના વિષે મારી સુશ્રદ્ધા છે, અંધશ્રદ્ધા નથી. મારી સ્મૃતિએ તો પ્રશ્ન એ છે કે ક્યારેક નસીબ પુરુષાર્થને બનાવે છે. અને જો પણ આપને જ મારો વિષય બનાવ્યો છે. હું પૂજન પણ આપનું જ નિશ્ચયપૂર્વક એમ જ માનતા હોય કે પુરુષાર્થ જ પુરુષાર્થને બનાવે કરું છું. મારા હાથ પણ આપને જ પ્રણામાંજલિ કરવા નિમિત્ત છે. છે, તો પછી બધા જ કામ મનુષ્યોના સફળ થવા જ જોઈએ. મારા કાન પણ આપના જ ગુણગાન સાંભળવામાં લીન છે. મારી સ્યાદ્વાદ તર્કની નિંદા કરનારા તે બંને વસ્તુને નિશ્ચયપૂર્વક આંખો આપનું જ રૂપ દેખે છે. મને જે વ્યસન છે તે તમારી સ્તુતિ નથી કહી શકતા કે (નસીબ સર્વશક્તિમાન છે કે પુરુષાર્થ) બંનેની રચવામાં. મારું મસ્તક પણ આપને જ પ્રણામ કરવા તત્પર રહે ઘટના એક અને સરખી જ છે. અને જો એમ નિશ્ચયપૂર્વક કહે કે છે. આ પ્રકારની મારી સેવા છે. હું નિરંતર આ રીતે જ આપની ઘટના જે ઘટી છે તે અવર્ણનીય છે. તો પછી કહી શકીએ કે જે સેવા કરું છું. તેથી તે તેજ: પતે (કેવળજ્ઞાનના સ્વામી) હું તેજસ્વી ઘટના ત્યાં ઘટી છે (તે અવર્ણનીય છે) તો તે ભાગ રૂપે અશક્ય જ છું, સુજન છું, સુકૃતી (પુણ્યવાન) છું.”
છે કે (ત્યાં નસીબ સર્વશક્તિમાન નિવડ્યું કે પુરુષાર્થ !) હવે ૯મા શ્લોકથી ૭૯ શ્લોકમાં તેમણે તત્ત્વજ્ઞાનના સાત આગળ જતાં સ્વામી સમન્તભદ્ર દલીલ કરે છે કે એકની સુખ પ્રશ્નો સૂચવ્યા છે. જેવા કે :
કે દુ:ખની પરિસ્થિતિ છે તે આગળથી જ ઘડાયેલી છે. તો પછી એ ૧. પદાર્થ કુદરતમાં અસ્તિત્વ ધરાવે છે કે અસ્તિત્વ નથી ધરાવતો? તેના નસીબમાં જ છે એમ કહી શકાય. અને પુરૂષાર્થથી જ તેણે ૨. એ પદાર્થ બીજા બધા પદાર્થો સાથે અસ્તિત્વ ધરાવે છે કે તે સુખ અને દુઃખની પરિસ્થિતિ બનાવેલી છે. પદાર્થોથી અલગ અસ્તિત્વ ધરાવે છે?
આમ જોવા જાવ તો સમન્તભદ્રની ટીકા નીતિશાસ્ત્રમાં તકરાર ૩. આ પદાર્થનું અસ્તિત્વ કાયમ માટે છે કે થોડા વખત માટે છે? ઊભી કરે તેવી છે. આ પ્રશ્નની ચર્ચા જાણીતી છે. અને સ્વામી ૪. જુદા જુદા મૂળ તત્ત્વોનો બનેલો પદાર્થ અને તેના જુદા જુદા સમન્તભદ્રની દલીલો સાચે જ સાદી અને સમજાય તેવી છે. પણ
અવયવ (અંગ કે ઘટક), (પદાર્થ અને અવયવ) એ બંને સ્પષ્ટ ભારતીય ધર્મશાસ્ત્ર-જૈનવાદ પણ એમાંનો એક, માને છે કે જોઈ શકાય કે ન જોઈ શકાય તેવો સંબંધ છે? આમ આ આત્મા પર સારા કે ખોટાં લાગેલા કર્મો જ (એકની સુખ કે દુઃખની) ગુણધર્મોથી બનેલો પદાર્થ વિશ્વવ્યાપક છે? તથા વિશ્વમાં પરિસ્થિતિ આધારિત છે. જે કર્મોનું ફળ હજી નથી મળ્યું તે હજી વિશિષ્ટતા ધરાવતો છે?
પણ આત્મા પર લાગેલાં (ચોંટેલા) જ છે. અને એ જ સવાલ છે. ૫. પદાર્થ અને તેના અવયવો વચ્ચેનો સંબંધ એકબીજાથી સ્વતંત્ર ૨. બીજો પ્રશ્ન : આ પ્રશ્ન સ્વામી સમન્તભદ્ર પુણ્ય અને પાપના છે કે પછી એક બીજા પર આધાર રાખતો છે?
બંધનો ઊઠાવ્યો છે. પ્રશ્ન આ છે, “પુણ્ય બીજાને આનંદ આપવાથી ૬. તર્ક અને શાસ્ત્રો એ પ્રમાણભૂત જ્ઞાનનો સ્ત્રોત છે? થાય છે, અને પાપ બીજાને દુ:ખ આપવાથી થાય છે? તેમ જ ૭. પ્રત્યક્ષજ્ઞાન (ઈન્દ્રિય દ્વારા થતું) એ આત્મલક્ષી છે કે પછી બાહ્ય ‘પુણ્ય પોતાને દુ:ખ આપવાથી થાય છે અને પાપ પોતાને સુખ