Page Text
________________
THક સ ક અમારા આ ન
કર
છે. તા. ૧૬ જૂન, ૨૦૦૮
પ્રબુદ્ધ જીવન
સંતોષ : મનની આંખે, હૃદયની પાંખે
2 પન્નાલાલ છેડા મનની પ્રતિકૂળતા અસંતોષને જન્મ આપે છે, અનુકુળતા સંતોષને. પહેલા એને મનની લાગણીઓ આળી બનાવી નાખે છે. મન અને હૃદય માણસ સામાજિક સંસ્કારોની ભીડ વચ્ચે જીવે છે. પોતાની આસપાસ વચ્ચે તુમુલ યુદ્ધ જામતું હોય છે. સારા કે નરસાનો ભેદ ભૂલી મન એવા વસતા લોકો સુખી છે જ્યારે પોતે આ સુખથી છેટે છે એવી ભ્રાંતિ કળણમાં સરી જાય છે જ્યાંથી ઊંચું ઊઠી શકવા અસંભવ બને છે. આંખ એને સતત પીડ્યા કરતી હોય છે; પરિણામે પોતાના સુખમાં ઊણપ પર બાંધેલાં શંકાના પડળ ધૃતરાષ્ટ્રની આંખે જોવા પ્રેરે છે. ' અનુભવે છે. બીજાઓનું સુખ એને કોરી ખાય છે તેથી પોતાનું સુખ ધન, સંપત્તિ, પદ, પ્રભાવ અને યશની લાલસા મનુષ્યના અસંતોષનું માણી શકતો નથી. પ્રાપ્ત થતી અનુકૂળતામાં ય અસંતોષની લાગણીઓ મૂળ છે. સફળતાથી જીવનમાં સંતોષ આવવો જોઈએ, સંતોષ સફળતાનો અનુભવે છે. પોતાના સંતોષ અને અસંતોષની લાગણીઓને અન્ય માપદંડ બનવો જોઈએ, મન અને હૃદય વચ્ચેનો સંવાદ પારમાર્થિક બનવો જનોની ધૂળ પ્રવૃત્તિઓ પર નિર્ભર રાખી જીવન વ્યતીત કરનાર જોઈએ. જેનો શિવભાવ લાગણીઓને સ્પર્શે, મનના શુભ ભાવોને વ્યક્તિઓ પર નકારાત્મક લાગણીઓ સવાર થતી હોય છે. ઉર્ધ્વગામી બનાવે, સત્ય અને સૌંદર્યથી લસલસતું રાખે, વિધાયકતાનું
અસંતોષથી જીવનમાં સંઘર્ષ પેદા થાય છે. વાદવિવાદોથી ઘેરાયેલું પાત્ર બને. મન સદાય કુંઠિત રહેતું હોય છે. આવી વ્યક્તિઓમાં સંતોષ અને સ્તૂરી કુંડલ્ઝિવસે રમૂ ટૂંઢે વન મહિ, માણસની સ્થિતિ પણ તેવી સફળતાની લાગણી ક્યારેય સ્થાયીભાવ તરીકે રહેતી નથી. શોક, થઈ છે. અંદર પડેલું સુખ માણસ અનુભવી શકતો નથી, સુખને માટે ક્રોધ, ભય, નિંદા આદિ અનેક વિપરીત ભાવોને કારણે તેનો સ્થાયીભાવ ફાંફા મારે છે. બાહ્ય સુખની અપેક્ષામાં માણસ ગાંગો થઈને ફરે છે. નાની ખોરવાઈ જાય છે.
નાની સ્પૃહાઓનો ગુલામ થઈ બેઠેલી વ્યક્તિ સુખના મૃગજળ પાછળ સંતોષી નર સદા સુખી’ એ સત્રની પાછળ મનનો ઊંડો ભાવ દોડે છે. જ્યારે સંતોષી વ્યક્તિ પ્રત્યેક ક્ષણે જીવનના સાચા સામાયિકનો છુપાયેલો છે. વિચાર જગત અને ભાવ જગત વચ્ચે રહેલી અસમાનતા, આવિર્ભાવ પામી પોતાના તેમજ સહયોગી વ્યક્તિઓના જીવનમાં પ્રકાશના વ્યવહાર અને આદર્શ વચ્ચેની ગડમથલની સ્થિતિને ટાળવા બુદ્ધિ અને દિવડાને ઝળહળતો રાખે છે. લાગણીને સાક્ષી ભાવમાં સ્થિર કરવી પડે, તટસ્થતા અનુભવવી પડે, સુખ અને દુ:ખ, સંતોષ અને અસંતોષ, ભાવ જગતની આ તમામ જે ભાવ આપણ શબ્દો દ્વારા પ્રગટ નથી કરી શકતા. કોઈને સમજાવી વૃત્તિઓ, લાગણીઓ પરત્વે અંતરાત્માના અવાજની ઉપેક્ષા કરનાર નથી શકતા, માત્ર વ્યવહારની સપાટી પર ખળભળાટ અનભવીએ સંજોગોનો ગુલામ બને, વિચારોને પોતાના બીબામાં ઢાળવાને બદલે છીએ, અસ્પષ્ટ તરંગો સાથે તાલમેળ અનભવીએ છીએ એમાં બીજાને અનુરૂપ પોતાની જાતને ઢાળનાર હંમેશાં સંતોષથી વેંત છેટે રહેશે, વિચારોની સ્પષ્ટતાનો અને પારદર્શિતાનો અભાવ હોય છે. ઘડીભરમાં તણાવ અનુભવશે, જીવનમૂલ્યોથી દૂર જતો રહેશે. વૈચારિક, પ્રામાણિકતા સંતોષનો મુખવટો હટી જતા ચહેરા પર અસંતુષ્ટતાની લાગણીઓ દ્વારા જ સફળતા અને સંતોષ પોતાના બની રહે છે. ચાડી ખાતી હોય છે.
ઘણીવાર એવું બને છે; હૃદય અને બુદ્ધિ વચ્ચે ઘર્ષણ થાય ત્યારે વ્યક્તિનું વિચારો એ મનની ભાષા છે, ભાવો હૃદયની, દૈનિક જીવનમાં
ધ્યાન પોતાના પર કેન્દ્રિત થવાને બદલે અન્યો ભણી જાય છે. પોતાનાથી પોતાને અનુકૂળ થાય તેવા પ્રતિસાદની અપેક્ષા સાથે વ્યવહાર કુશળ
દૂર જવું એટલે અસંતોષની નજીક જવું. જેમ જેમ આકૃતિ સમીપ આવે માનવી અપેક્ષિત કાર્યોને પરિપૂર્ણ કરવા હામ ભીડે છે ત્યારે પણ,
તેમ તેમ મન અસંતોષથી ભરાઈ જાય. સંવેદનાઓ અને ભાવનાઓનું તેના મનના ઊંડા ખૂણે અસંતોષની લાગણીઓ આકાર લેતી હોય
નિરીક્ષણ અને પરીક્ષણ બુદ્ધિના તત્ત્વથી છેટું થતું જાય. બીજાઓ પર છે. તેની ફરતે શંકાઓનું ગૂંચડું સળવળતું હોય છે. શ્રદ્ધાની વાટને
નિર્ભર રહેતું મન જ્યાં સુધી દિશા ન બદલી શકે ત્યાં સુધી સ્વયંને ન સંકોરવાનું તેનું ગજું હોતું નથી. અને બને છે પણ તેવું જ, ચેતનાની
પારખી શકે, મનની માંગણીઓ સામે ઝૂકી જાય, સમતોલપણું ચૂકી
જાય ત્યાં સુધી મન આવા અસંતોષથી ભરાઈ રહેશે. એકમાત્ર તટસ્થતા જ ક્ષણોને તેનું અસ્તિત્વ સ્વીકારી શકતું નથી. અવિશ્વાસના ખભા પર
લાગણીઓના પૂરને ખાળી શકે અને સંતોષ તરફ જવાનો માર્ગ કરી બેસી જતું તેનું વ્યક્તિત્વ સંતોષ અને અસંતોષ વચ્ચેની પાતળી ભેદરેખાને પામી શકતું નથી. અંતે મનની ભીતરમાં રહેલું અસંતોષનું જરૂર છે. અજવાળામાં ખલ્લી રહેલી આંખે અંધારામાં ય શ્રદ્ધાના આખ, આગળીયું મનના કમાડને અંદરથી મુશ્કેટાટ વાસી દે છે.
વિશ્વાસની પાંખે આત્માભિમુખ બની રહે. પ્રેમની પરિપૂર્તિ અભિવ્યક્તિમાં - શાસ્ત્રો કહે છેઃ “મનવમ્ મનુષ્યા ૨ વન્ય મોક્ષયો ’ મન એ આ
એ છે, શ્રદ્ધાની પરિપૂર્તિ જાગ્રત સમર્પણમાં. જ મનુષ્યોના બંધ અને મોક્ષનું કારણ છે. આપણું મન સામાજિક
* * * સંસ્કાર દ્વારા પ્રશિક્ષિત છે એટલે મન અને શરીરના સ્તરે એમાં સ્પર્ધા ૪૦૪૨, ધનજી સ્ટ્રીટ, મુંબઈ-૪૦૦ ૦૦૩. અને પ્રતિસ્પર્ધાનો ભાવ છૂપાયેલો હોય છે. ભાવોની કુમાશ સ્પર્શે તે મોબાઈલ : ૯૮૨૦૨૮૪૦૪૪
આપે.
| SR No. | 525993 |
| Book Title | Prabuddha Jivan 2008 Year 18 Ank 01 to 12 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Dhanvant Shah |
| Publisher | Mumbai Jain Yuvak Sangh |
| Publication Year | 2008 |
| Total Pages | 304 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India |
| File Size | 15 MB |