Page Text
________________
૧૬ જાન્યુઆરી, ૨૦૦૬
-અને મૈં રમણભાઈનો સંપર્ક સાધ્યો.
મારા મનમાં જે વિશ્વો હતા તે વિશે ચર્ચા કરી, અને અંતે ગુજરાતી પરંપરાગત રંગભૂમિના સુવર્ણયુગના પાયાના પથ્થરસમા ‘મૂળાંક મુલાણીના રંગભૂમિના પ્રદાન'-ના સંદર્ભમાં સંશોધન કરવાનું વિચાર્યું, પ્રો. ડૉ. રમણભાઈ શાહ વિશે ઘણું ઘણું સાંભળેલું. ..તેઓ બહુ મોટા ગજાના વિદ્વાન...ગુજરાતી વિભાગના પ્રથમ અધ્યક્ષ અને...‘ગાઈડ’...અને હું તો સાવ સામાન્ય શિક્ષક !' તેમનું વ્યક્તિત્વ જ કંઈક અનોખું હતું. પૂર્ણપણે શિસ્તબદ્ધ, કંઈ પણ ભૂલ કે અપૂર્ણતા ચલાવી ન લે તેવા....કંઈ પણા આડીઅવળી વાતો કે આત્મશ્રાધ કર્યા વગર મુખ્ય મુદ્દાની જ સીધી વાત કરવી એ તેમનો સ્થાયીભાવ હતો. તેમણે મારા વિષય માટે અનુમતિ નો આપી, પરંતુ એ પહેલાં નાટ્યવિદ્ સી. સી. મહેતા-ચંદ્રવદન ચીમનલાલ મહેતા-ને મળી લેવા જણાવ્યું રંગભૂમિની આછીપાતળી પ્રવૃત્તિ કરતો હતો, એથી તેમના વિશે પણ ઘણું સાંભળેલું. મિત્રો કહેતાં, ‘દુર્વાસા જેવો ગુસ્સો છે, પણ એવા જ પ્રેમાળ પશ છે. રંગભૂમિ તેમનો શ્વાસોશ્વાસ છે”-ગભરાતો ગભરાતો હિંમત કરી એક વાર તેમને મળ્યો...ધીમેધીમે તેમને બધી જ વાત કરી. તેમના મેઘધનુષી સ્વભાવની ઝલક મળી...તેમણે જાણે કે ટેલિગ્રાફિક ભાષામાં કહેતા હોય તેમ કહ્યું, 'મળતો રહે......
બસ, અને વદન પર એવો ભાવ આવ્યો કે મને થયું કે આ 'ચંદ્રવદન'...સાહેબ મને જવાનું કહે છે... જાણો કે ભાગ્યો જ...!!
પ્રો. ડૉ. રમણભાઈના માર્ગદર્શન નીચે અધ્યયન અને સ્વાધ્યાય કરતો ગયો. એ સમયના અર્થાત્ પરંપરાગત રંગભૂમિના નાટકોમાં ગીતો બહુ જ મહત્ત્વનો ભાગ ભજવતા. નાટકનું વિશ્લેષા કરીને ગીતો પર એક આખું પ્રકરણ તૈયાર કરવાનું હતું. ખૂબ ખંતપૂર્વકના અભ્યાસ અને પ્રયત્નો પછી માંડ માંડ ગીતો મળ્યા તો ખરાં, પરંતુ એ કયા રાગમાં ગવાયા હશે તે કેમ ખબર પડે ?...... પ્રયત્નો પછી એ વિશે થોડી જાણકારી મળતી ગઈ. પછી મારા ખાસ મિત્ર અને સંગીતજ્ઞ, પંકજ મલિના શિષ્ય, રમેશ દાણીની સહાયથી એ ગીતો નાટકની જે ઘટના અને જે જે પ્રસંગો અને પાત્રો દ્વારા રજૂ થતાં તે ગીતનાં અને અનુરૂપ
હતા કે નહીં તેની યોગ્યતાનો સારો એવો અભ્યાસ કરી મારી રીતે લખી ડૉ. રમણભાઈને આપ્યું. તેમણે પંદર દિવસ પછી મળવા કહ્યું, માર્ચ એકે એક દિવસ જાણે કે કટોકટીમાંથી પસાર થતો હોય એવું લાગ્યું ! માંડ માંડ પંદર દિવસ પૂરા થયા. હું સાહેબને મળવા ગયો, લખેલું પ્ર.કરવા તેમને આપ્યું, ખૂબ ગંભીર મોઢું રાખી તેમણે કડકાઈથી કહ્યું. આવું વિસિઝમાં ન ચાી'
'કૈખ સર, મારી કંઈ ભૂલ થઈ છે ?! ‘ભૂલ નહીં, પણ બધું અપૂર્ણ છે.'
‘અમૂક રાગનુંગીત, તમે દર્શાવેલી ઘટના સમયે રજૂ કરી શકાય એવું કહેનાર આપણી કોશ ?”
“પરંતુ મેં સંગીતા પાસે વરાવીને, સમજીને બધું રજૂ કર્યું છે.’ એની શી ખાત્રી ? કોઈ “ઓથેન્ટિક’-પ્રમારાભૂત-માહિતી છે ?
...એ...તો...એ...તો'...વધારે બોલી શક્યો નહીં.
પ્રબુદ્ધ જીવન ફરી લખવું પડશે....
-અને એમણે તુરત જ અલમારીમાંથી લગભગ અર્ધો ડઝન મોટા મોટા ગ્રંથો મારા હાથમાં મૂક્યા. હું તો આશ્ચર્યચકિત થઈ ગયો....મને થયું...હવે હું મિસિસ પૂરી નહીં કરી શકું...ગ...કાય છે...I
-જુઓ આ ભારતના સર્વોચ્ચ સંગીતશાસ્ત્રીઓના વિવિધ રાો. પરના પુસ્તકો છે. જોકે એમાં તમે જે લખ્યું છે એ જ છે...તમારી મહેનત યોગ્ય માર્ગે છે..ધન્યવાદ ! પણ તમારે જે કંઈ તમે વિધાન કર્યાં છે, તેના સંદર્ભમાં આ વિદ્વાનોએ જે કહ્યું છે તે રજૂ કરી તમારા વિધાનોને વિશ્વસનીય અને ઓથેન્ટિક' રીતે મૂકવાના છે...એ માટે તમારે બધું
તદુપરાંત તેમણે દેશ-પરદેશના નાટ્યધૂરંધરો અને નાટ્યવિદર્દીના ગ્રંથો પશ આપ્યા. ભરતમુનિના નાટ્યશાસ્ત્રનો અભ્યાસ કરી 'નાયિકા-ભેદ' 'રસનિષ્પત્તિ' ઇત્યાદિ ઘટકોની નાટકોના સંદર્ભમાં ચર્ચા કરવાનું જણાવ્યું.
૫૭
હું ફરી એકવાર આશ્ચર્યચકિત થઈ ગયો !
તેમણે કહ્યું એ બધું ખ્યાલમાં રાખી, મારી રીતે લખતો ગયો, તેમને બનાવો ગર્યા. એવામાં એક દિવસ 'ફોર્બસ ગુજરાતી સભા'ની લાયબ્રેરીમાં બેસી કાર્ય કરતો હતો ત્યાં અચાનક વાવાઝોડું આવ્યું હોય એમ, ‘સી. સી. મહેતા’--ચંદ્રવદન ચીમનલાલ મહેતા-આવી પહોંચ્યા અને મને દબડાવી ઉધડો લીધો ...
પરન્તુ જ્યારે મેં ઉપરોક્ત પ્રસંગ તેમને કહ્યો ત્યારે બોલી ઊઠ્યા... કમાલ છે, તારા સર, આ રમણ...લા...લ...!'
સેન્ટ ઝેવિયર્સ કૉલેજમાંથી ગુજરાતી નાટક કોઈ સ્પર્ધા માટે રજૂ કરવાનું હતું. પ્રો. ડૉ. રમાભાઇએ મને પૂછ્યું:
‘તમે દિગ્દર્શન કરી શકશો ?'
એ વખતે મેં કેટલાંક એકાંકી દિગ્દર્શિત કર્યા હતા, એથી મેં તુરત જ ‘હા' પાડી.
"ક્યું નાટક કરવાનું છે ?' મેં પૂછ્યું. ‘એ તમારે નક્કી કરવાનું.’
હું ફરી એકવાર અસમંજસમાં પડી ગયો. ખૂબ મનોમંથન અને અન્ય એકાંકીઓ તપાસ્યા પછી મેં રમાભાઈનું એકાંકી તેમની સમક્ષ મૂકી ક્રતુંડ
‘-આ નાટક કરાવું તો આપની અનુભૂતિ છે ને ?! અરે, આ તો મારું જ એકાંકી છે |
‘મેં તમારા ‘એકાંકી–સંગ્રહ’માંથી મેળવ્યું છે.’
‘પણ તમને કોઈ જાણીતા નાટ્યકારનું સાચું નાટક નથી મળતું ?' “મને તો આ જ સારું લાગે છે.'
* ?'
‘કારણ કે એમાં કૉલેજ-જીવનની જ વાત છે.'
‘પણ મારી જ કૉલેજમાંથી મારું જ નાટક રજૂ થાય એ કેવું લાગે ?' 'સર, મારી દૃષ્ટિએ તો એ જ સારું લાગી...' ‘જો જો હીં...'
–અને અમે એમના નાટકના રિહર્સલ શરૂ કર્યા. નાટક સ૨સ રીતે તૈયાર થયું. સ્પર્ધામાં દબદબાભેરરજૂ થયું અને પારિતોષ્ટિક પણ મળ્યું...
-પારિતોષિક વિતરણના સમારંભમાં એક એવો સૂર નીકળ્યો કે પ્રત્યેક કોલેજના પ્રાધ્યાપકે પોતાની કૉલેજના વિદ્યાર્થીઓની સજ્જતાનો ખ્યાલ રાખી પોતે જ નાટક લખવું જોઇએ'-અને રમાભાઇએ રમૂનો વરસાદ વરસાવી દીધો.
'સરસ્વતીચંદ્ર' નવલકથા અને સાક્ષરવર્ય ગોવર્ધનરામ ત્રિપાઠીના પ્રદાનની ઉજવશી નિમિત્તે રચાયેલી સન્માન સમિતિએ 'સરસ્વતીચંદ્ર' નાટક તથા પરિસંવાદનું આયોજન કરવાનું વિચાર્યું. એ સમયે ગોવિંદ સર્રયા કૃત હિન્દી ફિલ્મ 'સરવતીચન્દ્ર' ખૂબ જ લોકપ્રિય બની હતી. સમિતિએ 'સરસ્વતીચન્દ્ર' નાટક તૈયાર કરવાનું પણ સરૈયાને સોંપ્યું. એ સમયે તાજેતરમાં જ રવિશંકર મહારાજના જીવન ૫૨ આધારિત ગુજરાતી ફિલ્મ-'માસાઇના દીવા'નમો પાર કરી હતી. રવિશંકર બાપા બધા જ બહારવટિયાનું હૃદયપરિવર્તન કરાવી શક્યા હતા, પરંતુ બાબર દેવા' ખૂબ જ ક્રૂર અને જિદ્દી હતો. એક વખતે 'ભગત' કહેવાનો આ માાસ ભગતમાંથી બહારવટિયો બન્યો હતો. રામાયણના રચયિતા વામીકિ ઋષિથી અહીં ઉલટી કેમ રચાર્યો હતો....પરંતુ ખરોડા સ્ટેટના
| SR No. | 525991 |
| Book Title | Prabuddha Jivan 2006 Year 17 Ank 01 to 12 - Ank 04 is not available |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Dhanvant Shah |
| Publisher | Mumbai Jain Yuvak Sangh |
| Publication Year | 2006 |
| Total Pages | 318 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India |
| File Size | 22 MB |