Prabuddha Jivan 2006 Year 17 Ank 01 to 12 - Ank 04 is not available

SR No.: 525991
Original Sutra Author: N/A
Author: Dhanvant Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
Publication Year: 2006
Total Pages: 318
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India
File Size: 22 MB

Page 140

Posted at Patrika Channel sorting office Mumbai-400 001 PAGE No. 16
.: PRABUDHHA JIVAN
• Regd. No. MH 7 MR /SOUTH-146 /2006-08
DATED 16, FEBRUARY, 2006
પંથે પંથે પાથેય...
હરિરામ જોશી : એક શિક્ષક અને પુરોહિત માણસની એ વિશેષતા છે કે વિવશતા, તેને જિંદગીમાં કેટકેટલાં પાઠ (રોલ) ભજવવા પડે છે, તેને ગમે કે ન ગમે. ઇશ્વરે નિર્માણ કર્યું હોય. છે કે સંજોગો એવા સાંપડે છે. જે પાત્ર ભજવવાનું આવે તેમાં દુઃખ વધુ હોય, સુખ સ્વલ્પ. પરંતુ તે સ્વીકારીને જીવ્યા વગર બીજો કોઈ ઉપાય વિધાતાએ મનુષ્ય માટે રહેવા નથી દીધો.
વિતેલી જિંદગીના દિવસો યાદ કરું છું ત્યારે અચાનક કોઈ ને કોઈ પાત્ર, જિંદગીના કોઈ ને કોઈ તબક્કે મળેલું તેનું સ્મરણ થઈ આવે છે. ઘણીવાર આર્ય થાય છે કે કેટલાં બધાં વર્ષો પછી આ પાત્રનું, સ્મરણ થયું! જાણે એકાએક પડદા પાછળથી મનના રંગમંચ ઉપર આવીને કહેતું ન હોય- કેમ, મને ભૂલી ગયા? એકાદ તબકે હું પણ તમારા જીવનમાં હતો !” . -
સંસ્મરણો લખવાનું શરૂ કર્યું ત્યારે સાત દાયકા પહેલાંના મારા શાળા-પ્રવેશ સમયના એક શિક્ષક શ્રી હરિરામ માસ્તરની મૂર્તિ સ્મૃતિના પડદે ઝબકી ગઈ સફેદ મલમલનું ધોતિયું, વેપારી માણસ પહેરે એવાં સફેદ દૂધ જેવાં ખમીસ અને લોંગકોટ, ઇસ્ત્રીબંધ, શિક્ષક કરતાં વ્યાપારી જેવા વધુ લાગે. ટોપી પણ સફેદ કાપડની ઇસ્ત્રીબંધ. કપાળમાં સુક્કા કંકુનો ચાંદલો, નાનકડો. જીભ જરા અચકાતી. આ એમની છબી કે મૂર્તિ પહેલવહેલી જોઇ હશે મારી પાંચેક વર્ષની ઉમરે, પણ જાણે હજુ ગઇકાલે તેઓ મળ્યા હોય તેમ તાદશ દેખાય છે મનની આંખો સામે. ત્યારે મને મારા પિતાજી “નાની ગુરુકુળ' એટલે કે પ્રાથમિક પૂર્વેના-(પ્રી પ્રાઇમરી) વર્ગમાં દાખલ કરાવવા લઈ ગયેલા. પરંતુ, હું એકનો એક પુત્ર એટલે એમ મને સાવ એકલો મૂકીને જવાનું તેમનું દિલ ચાલતું નહોતું. તેથી હરિરામ માસ્તરના વર્ગમાં મને તેમની ખુરશી પાસે બેસાડ્યો અને માસ્તરને ભલામણ કરી:
ગોર, મારા ચંદુનું ધ્યાન રાખજો. થોડાં દિવસ તેને નવું લાગશે. કદાચ રડશે–પણ સમજાવી-પટાવી તમારી પાસે બેસાડજો !” ભલે, ભલે ! તમે ચિંતા ન કરતા. બે કલાક પછી આવીને લઈ જજો. ધીમે ધીમે ટેવાઈ જશે.” મારા પિતાશ્રીએ માસ્તરને ‘ગોર’ કહ્યા તેથી વાચકને આશ્વર્ય થતું હશે. હકીકતમાં હરિરામ માસ્તર કંડોળિયા બ્રાહ્મણ જ્ઞાતિના અને તેથી અમારા સોરઠિયા તથા કપોળ જ્ઞાતિના ‘ગોર’ મહારાજ, પુરોહિત. શ્રી હરિરામ માસ્તર ૧૨ અગિયારસે અમારા ઘેર ‘સી’ લેવા આવતા. ત્યારે કોટ ન પહેરતા. ખભે થેલો રાખતા. મારા દાદીમા તેમને ‘સીધાની થાળી તૈયાર કરી આપે ત્યારે તેઓ પાણીનો લોટો માગે. તેમાંથી પાણીની અંજલિ ભરી થાળી ફરતે ફેરવી, સંકલ્પ કરાવે, પછી પોતાના થેલાના જુદા જુદા ભાગોમાં લોટ, ચોખા, ગોળ, કળશામાં ઘી, શાક વગેરે મૂકે. આજે તો હવે કોઈ બ્રાહ્મણ સીધું’ લેવા આવતા નથી. આજના બાળકોને કદાચ આ દશ્ય જોવા નહિ મળે !
એટલે કે હરિરામ માસ્તરના આ બે પાઠ મેં જોયેલા. ઘરે આવે ત્યારે કુટુંબના પુરોહિત-ગોર” અને શાળામાં શિક્ષક તરીકે,
આવા શુદ્ધ-પવિત્ર શિક્ષકને ત્યાં સંતાન નહીં બે જણાં, પતિ-પત્ની સંતોષથી રહેતાં તેમનું રહેઠાણ અમારી નજીક તેથી અમારા ઘર સાથે ઘરોબો. દાદીમાનાં તેઓ પ્રિયપાત્ર. દાદીમાને તેઓ વાર-તહેવારના મુહુર્તો કાઢી આપે. તિથિ જોઈ આપે. નાનાં-મોટાં ધાર્મિક અનુષ્ઠાનો કરાવી આપે.
આ બધું તો હું પાછળથી સમજ્યો. પહેલી વાર તેમના વર્ગમાં બેઠો ત્યારે મારા જેવડાં બાળકો નીચે બેઠેલાં. પાર વગરનો કોલાહલ. માસ્તર શું શીખવાડતા હતા તે તો હું કંઈ સમજતો નહોતો.
થોડા મોટા થયા પછી, કેટલાંક વર્ષો બાદ ઘરમાં જે વાત થતી હતી તે પરથી સમજાયું કે ‘સાહેબ રીટાયર થશે.” ઘરમાં સંતતી નહિપુત્ર કમાઈન લાવે અને મા-બાપ આરામથી જીવે તેવો દિવસ તો આવવાનો નહોતો. જીવનભર ગોરપદું કરવાનું અને શાળામાંથી મળતા પેન્શન કે જે કંઈ મળ્યું હોય તેના રોકાણ ઉપર જીવવાનું. પણ તે જમાનો સોંઘવારીનો હતો. ‘જજમાનો? એટલે અમારા જેવા યજમાનો-ગ્રાહકો પાસેથી સીધાં’ મળે, વાર-તહેવારે દક્ષિણાભેટ મળે, તેનાથી ગોર અને ગોરાણીનું જીવન ચાલશે ? તેમ વાતો થતી.
પણ એક દિવસ એક આનંદના સમાચાર મળ્યા. નિવૃત્ત થયા પછી હરિરામ માસ્તર, એ દિવસોમાં જેનો ખૂબ પ્રચાર હતો તે ‘શબ્દ-કસોટી કે ‘શબ્દભૂહ’ ભરતા. તેમાં તેમને એક વખત મોટું ઇનામ લાગ્યું. જાણે એમની ‘ખોટ’ પૂરાઈ ગઈ. તેઓ જાણે મનોમન કહેતાં હશે કે “હે, ભગવાન! તું કેટલો મહાન છે. સંતતીને બદલે આ ઉંમરે થોડી સંપત્તિ તો આપી!”
ત્યાર પછી અમે અમારું રહેઠાણ બદલ્યું. હું પણ આગળ ધોરણમાં ગયો હતો. તેઓ પણ વૃદ્ધ થયા હશે. પછી તેમને જોયાનું યાદ નથી. પરંતુ, નાટકના રંગમંચ પર એક પાત્ર એકાદ નાનું દશ્ય ભજવી વિદાય લઈ લે તેમ તેઓ મારા વિદ્યાર્થી જીવનમાંથી વિદાય થયા, પરંતુ આજે અચાનક મારી સ્મૃતિના પડદે ઝબકી ગયા.
એમની કાયમી વિદાયને કેટલાં વર્ષો થયાં હશે ? જ્યાં તેમનો આત્મા હોય ત્યાં ઇશ્વર તેમને પરમ શાંતિ આપે તેવી મનોમન પ્રાર્થના કરું છું ! મહાકવિ શ્રી શેક્સપિયરે સાચું જ લખ્યું છે કે આપણે સૌ આ જગતની રંગભૂમિના પાત્રો છીએ અને આપણે ભાગે આવેલું પાત્ર ભજવીને ! આ જગતની-આ રંગભૂમિની વિદાય લેવાની છે !
|| ચંદુલાલ સેલારકા,
-
Printed & Published by Nirubahan S, Shah on behalf of Shri Mumbai Jain Yuvak Sangh and Printed at Fakhri Printing Works 312/A, Byculla Service Industrial Estate, Dada | Konddov Cross Road, Byculla, Mumbai-400 027. Ana Published at 385, SVP Rd Momba-400004. Temparary Ada 33, Mohamad Minar, 14th Khetwadi Mumbal-400004. Tel.: 23820296. Editor: Dhanvant 1. Shah
કરી