Prabuddha Jivan 2002 Year 13 Ank 01 to 12

SR No.: 525987
Original Sutra Author: N/A
Author: Ramanlal C Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
Publication Year: 2002
Total Pages: 142
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India
File Size: 10 MB

Page 3

જાન્યુઆરી ૨૦૦૨
. પ્રબુદ્ધ જીવન આવ્યા છે એમાં સ્કૂલ અને સૂમ દષ્ટિએ વિચાર થયો છે. પરિગ્રહના કરી દે છે.) મુખ્ય બે પ્રકાર કહ્યા છે. (૧) બાહ્ય પરિગ્રહ અથવા સ્થૂલ પરિગ્રહ અને એક વખત મોટા મોટા મહાત્માઓ પણ પરિગ્રહમાં જ્યારે આસક્ત (૨) આત્યંતર પરિગ્રહ અથવા સૂક્ષ્મ પરિગ્રહ.
થાય છે ત્યારે તેઓ એમાં ધીમે ધીમે એવા લપેટાતા જાય છે કે વખત બાહ્ય પરિગ્રહ મુખ્ય નવ પ્રકારના બતાવવામાં આવે છે: (૧) જતાં તેઓને પોતાનાં તપ-ત્યાગ તથા જ્ઞાન-ધ્યાનની ઉપાસનામાં પણ ધન–રોકડ નાણું તથા તે પ્રકારની વસ્તુઓ, (૨) ધાન્ય–અનાજ, રસ રહેતો નથી. પરિગ્રહ માટે તેઓ તે બધું છોડવા તૈયાર થઈ જાય * (૩) ક્ષેત્ર-જમીન, ખેતર વગેરે, (૪) વાસ્તુ-ઘર, દુકાન ઈત્યાદિ છે. પરિગ્રહની આસક્તિ માણસને મોહાંધ અથવા મૂઢ બનાવી દેવાની
માટે મકાનો, વગેરે, (૫) સુર્વણ–સોનું, (૬) રજત-રૂપું, (૭) શક્તિ ધરાવે છે. એવી આસક્તિનો પ્રતિકાર કરવા માટે ભારે મનોબળની * કુષ–સોનાચાંદી સિવાયની ધાતુઓ તથા પદાર્થો અને તેમાંથી બનાવેલાં અપેક્ષા રહે છે. ઉપાધ્યાય શ્રી યશોવિજયજીએ “જ્ઞાનસાર’ના અષ્ટકમાં
વાસણ, રાચરચીલું, ઉપકરણો વગેરે, (૮) દ્વિપદ—બે પગવાળાં પક્ષીઓ, કહ્યું છે: દાસદાસીઓ વગેરે (અથવા બે પૈડાવાળા વાહનો વગેરે) અને (૯)
1 પરીવર્તત રાશર્વતાં નાતુ નોતા ચતુષ્યપદ–ચાર પગવાળાં પાળેલાં પશુઓ-ગાય, બળદ, ભેંસ, બકરી
परिग्रह ग्रह कोऽयं विडम्बित जगत्रयः।। વગેરે અથવા ચાર પૈડાવાળાં વાહનો.
(જે રાશિથી પાછો ફરતો નથી, વક્રતાનો ત્યાગ કરતો નથી અને આમ બાહ્ય પરિગ્રહનું વર્ગીકરણ આ મુખ્ય નવ પ્રકારમાં કરવામાં જેણે ત્રણ જગતની વિડંબના કરી છે એવો આ પરિગ્રહ તે કેવો ગ્રહ આવ્યું છે. સાદી સમજ માટે આ વર્ગીકરણ છે. એમાં એકાદ બે પ્રકાર છે?). ભેગા પણ કરી શકાય અને એમાં બીજા ઉમેરી પણ શકાય. બદલાતી બધા ગ્રહો આકાશમાં એક રાશિમાંથી બીજી રાશિમાં સંક્રમણ કરે જતી જીવનશૈલી અનુસાર એમાં વધઘટ કરી શકાય.
છે, પરંતુ પરિગ્રહરૂપી ગ્રહ તો રાશિમાંથી બહાર નીકળી શકતો નથી. આત્યંતર અથવા સૂક્ષ્મ પરિગ્રહ ચૌદ પ્રકારના છે. ચાર કષાય અને અહીં ‘રાશિ’ શબ્દમાં શ્લેષ રહેલો છે. આકાશની રાશિ ઉપરાંત રાશિ નવ નોકષાય એમ તેર પ્રકાર અને એમાં સાથે મિથ્યાત્વ ઉમેરાતાં ચૌદ એટલે ધનસંપત્તિની રાશિ. વળી બીજા ગ્રહો માર્ગી અર્થાત સરળ ગતિવાળા પ્રકારના આત્યંતર પરિગ્રહ આ પ્રમાણે દર્શાવવામાં આવે છે: (૧) થાય છે, પરંતુ પરિગ્રહ હંમેશાં વક્રદૃષ્ટિવાળો હોય છે. તે ત્રણ જગતને ક્રોધ, (૨) માન, (૩) માયા, (૪) લોભ, (૫) હાસ્ય, (૬) રતિ, (૭) પીડા કરે છે. અરતિ, () ભય, (૯) શોક, (૧૦) જુગુપ્સા, (૧૧) સ્ત્રીવેદ, (૧૨) આકાશમાં ગ્રહ નવ છેઃ (૧) સૂર્ય, (૨) ચંદ્ર, (૩) મંગળ, (૪) ! પુરુષવેદ, (૧૩) નપુંસક વેદ અને (૧૪) મિથ્યાત્વ.
બુધ, (૫) ગુરુ, (૬) શુક્ર, (૭) શનિ, (૮) રાહુ અને (૯) કેતુ. એટલે બાહ્ય પરિગ્રહ કરતાં આત્યંતર પરિગ્રહનો ત્યાગ કરવાનું કઠિન પરિગ્રહને એક ગ્રહ તરીકે ઓળખાવવો હોય તો તેને દસમું સ્થાન છે. નિર્ધન માણસ પાસે કશું જ ન હોય છતાં ધનવાન બનવાની અને આપવું પડે. એટલે જ દસમો ગ્રહ તે પરિગ્રહ’ એમ કહેવાય છે. ચીજવસ્તુઓનું સુખ ભોગવવાની વાસના એનામાં તીવ્ર હોઈ શકે છે. (સંસ્કૃતમાં નામતિ રસનો પ્રદઃા જમાઈ દસમો ગ્રહ છે એમ જમાઈ માટે એટલે જ ચીજવસ્તુઓ નહિ પણ એને ભોગવવાની ઈચ્છા, એ ગમવાનો પણ કહેવાયું છે) સર્વ ગ્રહોમાં પરિગ્રહ નામના ગ્રહની ગતિ વાંકી અને ભાવ, એના પ્રત્યેની આસક્તિ એ મૂર્છારૂપ છે અને એ જ વસ્તુતઃ વિચિત્ર હોય છે. પરિગ્રહ છે. અલબત્ત, ભોગોપભોગની સામગ્રી વચ્ચે રહેવું અને મૂચ્છ પરિગ્રહથી દ્વેષનો ઉદ્ભવ થાય છે, ધીરજનો અંત આવે છે. તે ન હોવી એવું તો દીર્ઘ સાધના વગર શક્ય નથી. બીજી બાજુ બાહ્ય ક્ષમાને બદલે અસહિષ્ણુતા જન્માવે છે. એનાથી અહંકાર પેદા થાય છે, 'ત્યાગ બધો જ કર્યો હોય છતાં મનમાં વાસના હોય તો ત્યાં મૂચ્છ છે જ. શુભ ધ્યાન હણાય છે અને વ્યગ્રતાને અવકાશ મળે છે. આમ પરિગ્રહ ઉપાધ્યાય શ્રી યશોવિજયજીએ કહ્યું છે કે માત્ર કાંચળી ઉતારી નાખવાથી એટલે પાપનું નિવાસસ્થાન. ડાહ્યા માણસ માટે તો પરિગ્રહ ગ્રહની જેમ સાપ નિર્વિષ થતો નથી.
ક્લેશ અને નાશનું મોટું નિમિત્ત બને છે. કહ્યું છે: ભગવતી સૂત્રમાં પરિગ્રહના ત્રણ પ્રકાર બતાવવામાં આવ્યા છે. પ્રારૂપ પરિપ્રદો પ્રહ વ સલ્લેશાય નારાવ तिविहे परिग्गहे पण्णत्ते, तं जहा .
વર્તમાન સમયમાં ભોગોપભોગની અનેક પ્રકારની ચીજવસ્તુઓનું कम्म परिग्गहे, सरीर परिग्गहे,
ઉત્પાદન સતત થતું રહે છે. Consummerism અર્થાત ઉપભોકતાવાદ बाहिर भंडमत्त-परिग्गहे ।
એટલે કે લોકોને જાતજાતની ચીજવસ્તુઓ વાપરતા કરી દેવા એ સાંપ્રત (પરિગ્રહના ત્રણ પ્રકાર કહ્યા છે, જેમ કે (૧) કર્મ-પરિગ્રહ, (૨) જીવનરીતિનું એક મહત્વનું અંગ બની ગયું છે. પરંતુ પરિગ્રહ વધારનાર શરીર-પરિગ્રહ અને બાહ્ય ભંડમાત્ર એટલે કે વાસણા વગેરે બાહ્ય માણસોને તેની જાળવણીમાં, સંરક્ષણમાં જીવનનો કેટલો બધો કીમતી ઉપકરણો, સાધનો ઈત્યાદિરૂપી પરિગ્રહ).
સમય આપવો પડે છે તે તો અનુભવે વધુ સમજાય એવી વાત છે. સારી પરિગ્રહને ગ્રહ તરીકે, દસમા ગ્રહ તરીકે ઓળખાવવામાં આવે છે. નવીનકોર વસ્તુ ઘરમાં રાખી મૂકી હોય તો અલ્પ કાળમાં જ તે જૂના આ ગ્રહ એવો છે કે જેને લાગુ પડે છે તેને પીડે છે. હેમચંદ્રાચાર્યે જેવી થઈ જાય છે. ઘરવખરીમાં જીવાત થાય છે. ઉધઈ, વાંદા વગેરે યોગશાસ્ત્રમાં કહ્યું છે:
થાય છે. તે માટેની સાફસૂફીમાં, રંગરોગાનમાં ઠીક ઠીક સમય આપવો આ તપશુતપરીવાર શમણાઝીગ્નસંપુરમાં
પડે છે. નવું સરસ મકાન બાંધ્યું હોય અને પાંચસાત વરસ તે ખોલ્યું ન રહસ્તાત્યનેયુનોf fહા
હોય તો તરત રહેવા જેવું રહેતું નથી. સાફસૂફી કરવી જ પડે છે. એમાં ન (પરિગ્રહરૂપી ગ્રહથી જ્યારે યોગીજનો પ્રસ્ત થાય છે ત્યારે તેઓ સૂક્ષ્મ જીવહિંસા રહેલી જ છે. વળી વપરાયા વગર નવી વસ્તુ બગડી તપ, શ્રત ઈત્યાદિના પરિવારૂપી શમસામ્રાજ્યની લહમીનો પણ ત્યાગ જતાં ફેંકી દેવાનો પ્રસંગ આવે છે ત્યારે જીવ બળે છે અને મનના