Prabuddha Jivan 1992 Year 03 Ank 01 to 12

SR No.: 525977
Original Sutra Author: N/A
Author: Ramanlal C Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
Publication Year: 1992
Total Pages: 178
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India
File Size: 19 MB

Page 127

તા. ૧૬-૯-૯૨
૧. પ્રબુદ્ધ જીવન
પર્યુષણ વ્યાખ્યાનમાળા
અહેવાલ : ચીમનલાલ એમ. શાહ-‘કલાધર'
શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘ દ્વારા આયોજિત પર્યુષણ વ્યાખ્યાનમાળાએ આ વર્ષે અઠ્ઠાવનમાં વર્ષમાં પ્રવેશ કર્યો છે. જ્ઞાન અને સાધનાની જ્યોત સમી આપણી આ પર્યુષણ વ્યાખ્યાનમાળાને છેલ્લાં દસેક વર્ષથી શ્રી સેવંતીલાલ કાંતિલાલ ટ્રસ્ટનો આર્થિક સહયોગ મળતો રહ્યો છે. આ વર્ષની વ્યાખ્યાનમાળા ડૉ. રમણલાલ ચી. શાહના પ્રમુખસ્થાને સોમવાર, તા. ૨૪મી ઑગસ્ટ, ૧૯૯૨થી સોમવા૨, તા. ૩૧મી ઑગસ્ટ, ૧૯૯૨ સુધી એમ આઠ દિવસ માટે ચોપાટી ખાતે બિરલા ક્રીડા કેન્દ્રમાં યોજવામાં આવી હતી. આ વ્યાખ્યાનમાળાનો સંક્ષિપ્ત અહેવાલ નીચે પ્રમાણે છે :
D જૈન જીવનશૈલી : પ્રથમ દિવસે આ વિષય પર વ્યાખ્યાન આપતાં પૂ. સાધ્વીશ્રી જિનબાળાજીએ જણાવ્યું હતું કે પર્યુષણ પર્વ સમતા અને સમાનતાનું પર્વ છે. આત્મરમણતાની તરફ લઇ જવાનું પર્વ છે. આ પર્વમાં લોકો જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્ર અને તપની આરાધનામાં મગ્ન બને છે. ક્ષમા, સહિષ્ણુતા અને કરુણાને વિકસાવવામાં તત્પર બને છે. ધર્મશાસ્ત્રમાં સહજધર્મ અને પર્વધર્મ એમ બે પ્રકારના ધર્મ બતાવ્યા છે. સહજધર્મનું સ્થાન આત્મામાં છે. પર્વધર્મ વ૨સાદી નદી જેવો છે. વરસાદી નદીની જેમ પર્વ પ્રસંગે ભક્તિનું પૂર આવે છે, તે કાયમી ટકી રહે તેવો પુરુષાર્થ આપણે કરવાનો છે.
3 પશ્ચાત્તાપનાં આંસુ : પૂ. સાધ્વીશ્રી જયંતપ્રભાશ્રીજીએ આ વિષય ૫૨ વ્યાખ્યાન આપતાં કહ્યું હતું કે, આ જીવન અનેક ઝંઝાવતોથી ભરેલું છે. અનેક પ્રકારના પ્રતિકૂળ સંજોગો અને કંદોથી ભરેલું છે, પરંતુ આવા વિસંવાદી જીવનને પણ સંવાદી બનાવી શકે, તે જ ખરો વીર છે. આ જગતમાં અનેક પ્રકારના સંકલ્પ-વિકલ્પ અને પાપાચરણથી જાણ્યું કે અજાણ્યે આ જીવ કર્મબંધથી બંધાય છે. સંસારમાં રહેવા છતાં જે પાપાચરણથી દૂર રહે, તપ તથા જ્ઞાનધ્યાનમાં પ્રવૃત્ત રહે તે પોતાના કર્મની નિર્જરા કરી શકે છે. આ જીવનમાં કેમ રહેવું, કેમ બોલવું, કેમ બેસવું, કેમ ચાલવું, કેમ ઊભા રહેવું તેનું શાસ્ત્ર છે. જો મનુષ્ય તે પ્રમાણે વર્તે તો તે પાપકર્મથી બચી જશે. માનવ પશ્ચાત્તાપના શિખરે ચઢે છે, ત્યારે તે જીવમાંથી શિવ અને નરમાંથી નારાયણ બનવા તરફ ગતિ કરે છે.
[] પ્રતિક્રમણની પવિત્રતા : આ વિષય ૫૨ વ્યાખ્યાન આપતાં શ્રીમતી છાયાબહેન પી. શાહે જણાવ્યું હતું કે, પ્રતિક્રમણનો અર્થ છે
॥ ફરવું. પાપમાંથી પાછા ફ૨વા માટે જૈનોમાં પ્રતિક્રમણની ક્રિયાનું ભારે મહત્ત્વ છે. આત્માને પરભાવરમણતામાંથી સ્વભાવરમણતામાં લાવવાની પ્રક્રિયા તે પ્રતિક્રમણ છે. પ્રતિક્રમણ આત્મશુદ્ધિ કરવાનો એક શાસ્ત્રોક્ત ઉપાય છે. આત્માનો સ્વભાવ ખાવાનો નથી. આત્મા અણહારી છે. આત્માનો સ્વભાવ વિકારી નથી, અવિકારી છે. પ્રતિક્રમણમાં મહત્ત્વની વાત પાપની કબૂલાતની અને પ્રાયશ્ચિત કરવાની છે.
D કર્મ કી વૈજ્ઞાનિકતાઃ ડૉ. શેખરચંદ્ર જૈને આ વિષય પર બોલતાં જણાવ્યું હતું કે, જૈનદર્શન અનુસાર કર્મ કોઇને છોડતું નથી. આપણે ત્યાં કર્મશબ્દનો પ્રયોગ ભાગ્યના રૂપમાં નહિ કર્તવ્યના રૂપમાં કરવામાં આવ્યો છે. જૈન ધર્મ કહે છે કે ક્રિયા વિના જેમ જ્ઞાન લંગડું છે, તેમ જ્ઞાન વિના ક્રિયા આંધળી છે. આપણા કર્મોના ક્ષય માટે ક્રિયાની પૂરી આવશ્યકતા છે. આત્માને હંમેશાં નિરંતર, ચિરંતર અને સચ્ચિદાનંદ સ્વરૂપ માનવામાં આવ્યો છે. તો પછી પ્રશ્ન એ થાય છે કે તે વિકારી કેમ હોઇ શકે ? મનમાં જ્યારે રાગદ્વેષ ઉત્પન્ન થાય, કષાયો ઉત્પન્ન થાય ત્યારે માનવી બુદ્ધિભ્રષ્ટ થઇ કર્મ બાંધે છે અને એથી આત્માની દુર્ગતિ થાય છે.
આર્જવ ઃ પ્રા. ગુલાલ દેઢિયાએ આ વિષય પર બોલતાં જણાવ્યું હતું કે, આર્જવનો અર્થ છે સરળતા. સરળતા આપણે માનીએ છીએ
૧૩
તેટલી સ૨ળ નથી. પર્યુષણના દસલક્ષણી પર્વમાં ઉત્તમક્ષમા, ઉત્તમમાર્દવ સાથે ઉત્તમ આર્જવને પણ સ્થાન આપવામાં આવ્યું છે. સ૨ળ માણસના વિચાર, વર્તન અને વાણી એ ત્રણેમાં એકરૂપતા હોવી જોઇએ. આપણા વિચારો ઉત્તમ હોય તો તે આપણા વર્તનમાં અને વાણીમાં ઉત્તમ રીતે પ્રગટ થશે. કુટિલતા, પ્રપંચ, છળકપટ વગેરેથી દૂર રહેવાની જરૂર છે. આવી વૃત્તિ આત્મા માટે ઘાતક પુરવાર થઇ શકે. સ૨ળ વ્યક્તિ મૈત્રી નિભાવી શકે છે, જ્યારે કુટિલ વ્યક્તિ મૈત્રી અવશ્ય ગુમાવે છે.
[] ઉપનિષદોનું તત્ત્વજ્ઞાનઃ ડૉ. નરેશ વેદે આ વિષય પર બોલતાં કહ્યું હતું કે, આ જગત સદાય અજ્ઞેય, અકળ રહ્યું છે. તેનું રહસ્ય પામવાની જિજ્ઞાસામાંથી જ ઉપનિષદો સર્જાયાં છે. ઉપનિષદોમાં જીવ, શિવ અને જગતની વિશેષતાઓ સમજાવવાનો પુરુષાર્થ છે. ઉપનિષદોની સંખ્યા ૧૧૮ જેટલી છે. વિદ્વાનોએ તે ૧૦૮ સુધી મર્યાદિત કરી છે. ઉપનિષદ ભારતીય તત્ત્વદર્શન અને ધર્મમીમાંસામાં બહુ પવિત્ર મનાયા છે. વેદો સ્મૃતિ અને સંહિતાનું સાહિત્ય છે, જ્યારે ઉપનિષદો શ્રુતિનું સાહિત્ય છે. ઇશાવાસ્ય, તૈત્તિરીય, માંડુક્ય, કઠ વગેરે મહત્ત્વનાં ઉપનિષદોમાં આત્મતત્ત્વવિચારણાની ગહનતાનાં દર્શન થાય છે.
... જીવન વ્યવહારમાં સમયનું વ્યવસ્થાપન ઃ આ વિષય પર વ્યાખ્યાન આપતાં ડૉ. શશિકાંત શાહે જણાવ્યું હતું કે, જેના જીવનમાં સમયનું વ્યવસ્થાપન નથી તેનું જીવન સફળ બની શકતું નથી. મોટાભાગના લોકો સમયના અભાવની સતત ફરિયાદ કરતાં હોય છે. પોતાના કામો માટે તેમને ચોવીસ કલાક પણ ઓછા પડતા હોય છે, પરંતુ જીવનમાં જો વ્યવસ્થિત રીતે સમયનું વ્યવસ્થાપન ક૨વામાં આવે તો તનાવમુક્ત થઇને જીવનને સુખી અને આનંદમય બનાવી શકાય છે. જો આપણે આપણા જીવનમાં સમયની સભાનતા નહિ રાખીએ તો આપણું જીવન દુષ્કર બની જશે.
— વનસ્પતિ જગત, પર્યાવરણ એવમ્ માનવતા : શ્રી મદનરાજ ભંડારીએ આ વિષય પર વ્યાખ્યાન આપતાં કહ્યું હતું કે, ભારતીય સંસ્કૃતિમાં પશુ અને વનસ્પતિ જગતનું ભારે મહત્ત્વ બતાવવામાં આવ્યું છે, પરંતુ દુઃખની વાત એ છે કે આજે આપણે આપણી જીવાદોરી સમાન આ ચીજોની સતત ઉપેક્ષા, અવગણના કરતાં રહ્યાં છીએ. આજે આપણા દેશમાં એટલાં બધાં જંગલો કપાઇ રહ્યાં છે કે, ભારતના પર્યાવરણક્ષેત્રે તેની ભયંકર અસર થવા લાગી છે. આપણા દેશમાં પશુઓની પણ મોટી સંખ્યામાં કતલ થઇ રહી છે, તેની અસર પણ પર્યાવરણ ઉપર ઘણી મોટી પડી રહી છે.
જન્મ-પુનર્જન્મઃ આ વિષય પર વ્યાખ્યાન આપતાં શ્રી નેમચંદ ગાલાએ જણાવ્યું હતું કે, આ વિશ્વમાં પુનર્જન્મનો સ્વીકાર આત્માના સ્વતંત્ર અસ્તિત્વને માનવાનો પ્રબળ પુરાવો છે. આ સિદ્ધાંતનો ફલિતાર્થ એ છે કે, જીવન માત્ર વર્તમાન જીવનમાં પૂરું થતું નથી. એ તો પહેલાં પણ હતું અને આગળ પણ ચાલવાનું. એવું એક પણ સ્થૂલ કે સૂક્ષ્મ, માનસિક, વાચિક કે કાયિક કર્મ નથી, જે આ જન્મમાં કે પરજન્મમાં પરિણામ ઉત્પન્ન કર્યા સિવાય વિલય પામે. ભારતીય દર્શનમાં પુનર્જન્મ, પુનર્જન્મનું કારણ, એ કારણનો નાશ કરવાની સાધના ઇત્યાદિની ગહન વિચારણા કરવામાં આવી છે.
—અનર્થદંડ : ડૉ. રમણલાલ ચી. શાહે આ વિષય પર વ્યાખ્યાન આપતાં કહ્યું હતું કે, વર્તમાન સમયમાં વ્યવહા૨ક્ષેત્રે અને ધર્મક્ષેત્રે અનર્થદંડનું પ્રમાણ વધી રહેલ છે. દંડ એટલે શિક્ષા, કષ્ટ, મુશ્કેલી, નુકસાન. અનર્થ એટલે પ્રયોજન વિના. આજે ઉદ્દેશ વિના સીધી કે આડકતરી રીતે બીજાને મુશ્કેલીમાં મૂકવાની તથા હિંસા વગેરેની પ્રવૃત્તિઓ વધી રહી છે. ભગવાન મહાવીરે એટલા માટે અનર્થદંડવિરમણ વ્રત ગૃહસ્થો માટે ફરમાવ્યું. સાધુ ભગવંતો પાંચ
૧૩