________________
૧૮૨
સંસ્થા ઉપર આધાર રાખવો પડે છે. દેશમાં હાલ એક જ સમાચાર સંસ્થા છે અને તે સરકારની છાયા નીચે છે. આ સમાચાર સંસ્થા નિષ્પક્ષ રીતે કામ કરે તે જરૂરનું છે. તેવી જ રીતે રેડિયો અને ટેલિવિઝન સરકારની હકૂમતમાં છે. બધા પક્ષોને પ્રચાર માટે સપ્રમાણ તક મળવી જોઇએ.
પ્રબુદ્ધ જીવન
સ્વતંત્રતા પછી, દેશમાં પાંચ સામાન્ય ચૂંટણીઓ થઇ - પણ આ છઠ્ઠી ચૂંટણી જુદા પ્રકારની છે. તેમાં સમાયેલ મુદાઓ પ્રજાજીવન માટે પાયાના છે. ખરી રીતે પ્રજાની જ કસાટી છે, પણ પ્રજાને જાગ્રત કરવી અને પરિસ્થિતિનો સાચો ખ્યાલ આપશે એ આગેવાનોના, રાજકીય પક્ષોનો, વર્તમાનપત્રનો અને દરેક સમજદાર વ્યકિતનો ધર્મ છે. ચૂંટણીનું પરિણામ ગમે તે આવે, પણ લોકશિક્ષણની આ અમૂલ્ય તક મળી છે તે જ મોટી વાત છે. નીડરતાથી તેના લાભ લેવાય તેમાં લેાકલ્યાણ છે.
આ ૧૮ મહિનાના ગાળામાં જે કાંઇ બન્યું છે તે એક દુ:સ્વપ્ન હતું અને તે ભૂલી જવાય અને ફરી લેાકશાહી પ્રાણવાન અનેસજીવન થાય તેવી આશા રાખીએ. કટોકટી લાદવી પડી અને બીજા આકરા પગલાં લેવા પડયાં તે યોગ્ય અથવા જરૂરી હતું કે નહિ તેના વિવાદમાં ન પડીએ. કટોકટી પહેલાં અનિચ્છનીય બનાવો બન્યા હતા, તે આંદોલનની મે ટીકા કરી હતી કારણકે તેમાં મને લાકશાહીને ખતરો લાગ્યા હતા. પણ તે પરિસ્થિતિને પહોંચીવળવા જે જે પગલાં લેવાયા તે માખીને મારવા હથોડીના ઘા કરવા જેવું હતું, તે પણ સહી લઇએ. પણ બંધારણમાં ફેરફાર કરી કાયમનો દિશાપલ્ટો કર્યા તેના બચાવ થઇ શકે તેમ નથી.
અત્યારે એ ફેરફારો રદ કરી શકીએ તેમ નથી, પણ ઓછામાં એન્ડ્રુ એટલું કરી શકીએ કે જાગ્રત લોકમત હોય અને સંસદમાં સારી સંખ્યામાં પ્રામાણિક, કુશળ, સેવાભાવી અને નિષ્ઠાવાન વ્યકિતઓ હાય જેથી, આ ફેરફારોથી મળેલ વિશાળ સત્તાનો દુરૂપયોગ ન થાય અને જે કોઇ પક્ષ સત્તા પર હોય તેણે ચેતતા રહેવું પડે અને મોટી બહુમતીને જેરે પાયાના મૂલ્યોના ભાગ ન અપાય તેમ, સ્થિર અને મજબૂત કેન્દ્રને નામે, એકપક્ષી સત્તા ન થાય.
૨૩-૧-૭૭
-ચીમનલાલ ચકુભાઈ માંસાહાર અને શરામ
અમારા સંઘના મંત્રી, ભાઈ ચીમનલાલ જે. શાહ, જેઓ થોડા સમય પહેલાં, અમેરિકાના પ્રવાસે જઈ આવ્યા તેઓને ચિન્તા થાય છે કે આજની આપણી યુવા પેઢી માંસાહાર કરતી થઈ ગઈ છે. “અમેરિકામાં ઘણાં ગુજરાતી કુટુંબાના ફ્રીજમાં નાનાં બાળકો માટે ચીકન ફૂડના ડબ્બાઓ મે જોયા છે. ” આ વિષે કાંઈક લખવા મને આગ્રહ કરે છે. હું શું લખું? માંસાહારી કુટુમ્બમાં જન્મ્યા હોય એવા હજારો માણસે સમજણપૂર્વક માંસાહર છેડે છે જ્યારે ચુસ્ત જૈન અને વૈષ્ણવ કુટુંબના યુવક યુવતીઓ, આંધળા થઇ માંસાહારી થતા જાય છે. જે અમેરિકન ગ્રહસ્થનું ટ્રસ્ટ કરવા હું લંડન ગયો હતેા તે હાલ મુંબઈ આવ્યા છે અને થોડા દિવસ પહેલાં મુંબઇમાં જૈન યુવક સંઘની મુલાકાતે આવ્યા હતા. તેઓ માંસાહારી હતા અનેં વિચારપૂર્વક તેના ત્યાગ કર્યો છે. તેમની સાથેની ચર્ચામાં માંસાહારનો ત્યાગ તેમણે કેમ કર્યો તે વિશે પૂછવામાં આવ્યું ત્યારે જણાવ્યું કે શરૂઆતમાં આરોગ્યની દષ્ટિએ તેમણે માંસાહારના ત્યાગ કર્યો. નૈતિક દષ્ટિ પછી આવી. અનુભવે તેમણે જોયું કે માંસાહાર અનેક રોગેાને નોતરે છે. શાકાહારથી રોગમુકિત અને તન્દુરસ્તીના અનુભવ થયો. માંસાહારના ત્યાગમાંથી દષ્ટિ અહિંસા તરફ વળી, કુદરતને અનુકૂળ જીવન જીવવામાં સુખ છે એવી પ્રતીતિ થઈ. એક ભાઈએ દૂધ વિષે પૂછયું, તેમણે કહ્યું જે રીતે મોટા
તા. ૧-૨ ૩૭૭ - see t
શહેરોમાં દૂધ પૂરું પાડવામાં આવે છે તેમાં ઘણી હિંસા છે. ગાય, ભેંસના બચ્ચાઓને પૂરું ધવરાવ્યા પછી વધે તે દૂધનો જ ઉપયોગ થઈ શકે. એક ભાઈએ સવાલ કર્યો કે વનસ્પતિમાં પણ જીવ છે તે માંસાહાર અને શાકાહારમાં શું ફેર ? તેમણે કહ્યું, માણસે કુદરતી જીવન જીવવું હોય તો પરિપકવ ફળાના ઉપયોગ કરવો. કાચા ફળા વિગેરેના ઉપભાગ ન કરવા.
હું આ એટલા માટે લખું છું કે માણસ વિચારપૂર્વકનું જીવન જીવે તે માંસાહારને ત્યાગ કર્યા વિના રહે જ નહિ, નૈતિક અથવા આધ્યાત્મિક દૃષ્ટિની વાત છેડી દઈએ અને માત્ર આર્થિક દષ્ટિએ વિચારીએ તે પણ માંસાહાર અરધી દુનિયામાં ભૂખમરો પેદા કરે છે. તા.૨૪-૧૨-’૭૬ ને રોજ સર્વોદય સંમેલનને સંબાધતાં ગાયા વિષે બાલતાં, વિનેબાજીએ કહ્યું:
‘બીજી વાત, દુનિયામાં આજે ૪૦૦ કરોડ માણસા છે. આમાંથી ૧૫૦ કરોડ અત્યંત ગરીબ છે. આ ગરીબેને કઈ રીતે ખવડાવવું, શું કરવું વગેરે ચર્ચા ગુનામાં ચાલી. એમણે ઘણી રીતે બતાવી. આમાંથી એક વાત એ બતાવી કે જો આપણે ગરીબાને ખવડાવવા માગતા હોઈએ તો માંસાહાર છેડવા પડશે. આમાં એક પ્રશ્ન એ પણ આવ્યો કે ઈંગ્લાંડ સ્વાવલંબી બની શકે તેમ છે? આજે એને બહારથી અનાજ મગાવવું પડે છે. તે જવાબ મળ્યા કે ઈંગ્લાંડ માંસાહાર છેડે તે સ્વાવલંબી બની શકે છે કેમ કે ધાન્યાહાર માટે એક એકર જમીન જોઈએ, માંસાહાર માટે ચાર એકર જમીન ઉત્તરોત્તર ઓછી થવાની છે. એટલે માંસાહાર “ આઉટડેટેડ ’( સમય બાહ્ય) છે. આ વાત યુનેએ કરી. આ વિચાર જૈનોએ આપણને સમજાવ્યો અને એક એવી જમાત એમણે ઊભી કરી જે તે તે માંસાહાર કરતી નથી પણ બીજાને પણ માંસાહાર નહિ કરવા સમજાવે છે. એમની સાથે બીજા લોકોએ પણ માંસાહાર છેાડયા છે. દક્ષિણ ભારતના ઘણા લાકોએ છાડયા. તાત્પર્ય એ કે માંસાહાર છેડવાની જરૂર છે. માનવીને જીવન જીવવા માટે અને ગરીબાનેં પોષણ મળે એ માટે—આ એક વાત આપણે ધ્યાનમાં રાખીએ તે! બહુ લાભ થશે. એક વાત મે તમારી સમક્ષ ગાયાને રાખી છે અને બીજી વાત માનવતાને બચાવવા માટે શું કરવું એ વિશેની યુનાની રાખી, '
તા. ૨૪-૧-’૭૭ના ‘ટાઈમ્સ ઓફ ઈન્ડિયા”ના અગ્રલેખમાં રશિયાની ખેતી અને અન્નઉત્પાદન વિષે લખ્યું છે. તેમાં જણાવ્યું છે કે ૧૯૭૬માં રશિયાનું અન્નઉત્પાદન, કોઈ સમયે ન હતું એટલું, ૨,૨૪૦ લાખ ટન થયું છે. છેલ્લા દસકામાં તેમનું સરેરાશ વાર્ષિક અન્નઉત્પાદન ૧,૯૦૦ લાખ ટન રહ્યું છે. તેના આગલા દસકામાં સરેરાશ વાર્ષિક ૧,૩૫૦ લાખ ટન હતું. છતાં રશિયાને અનાજની આયાત કરવી પડે છે. આ વર્ષે, આટલું જંગી ઉત્પાદન હોવા છતાં, ૧૩૦ લાખ ટન અનાજ આયાત કરવું પડશે. કારણ શું? વસતિવધારો ? ના. અન્ન વધારો ત્રણ ટકા છે. વસ્તી વધારો એક ટકો છે. પ્રજાના ખારાક માટે સરેરાશ વાર્ષિક ૪૫૦ લાખ ટન અનાજ જોઈએ છીએ – તે બીજું કર્યાં જાય છે? ઢોરને ખવરાવે છે. આગલા દસકામાં ઢોરને સરેરાશ વાર્ષિક ૪૫૦ લાખ ટર્ન અનાજ ખવરાવતા તે હવે વધીને ૧,૦૦૦ લાખ ટન ખવરાવે છે. શા માટે? વધારે માંસ મેળવવા કારણ કે માંસનેં ઉપભાગ ખૂબ વધતા જાય છે. વધારે માંસ ખવાય તેમ જીવન ધોરણ ઊંચું ગણાય એવી માન્યતા છે. અમેરિકન સરેરાશ સૌથી વધારે માંસ ખાય છે. રશિયાને તેની હરીફાઈ કરવી છે. આવા દેશ દુનિયામાં અનાજની તંગી ઊભી કરે છે અને અરધી દુનિયા ભૂખે મરે છે.
હમણાં એક પુસ્તક વાંચું છું: Dies: the Real Reasons
How the other Half
for world Hunger