________________
૧૩૪.
પ્રબુદ્ધ જીવન
તા. ૧-૧૧-૬૦'
મેથી હવેલીમાં રહેવા ગયા. ઘરમાં બે નેકરે રાખ્યા. એક એની મોટરનો માર્ગ રોકી ખડા હતા. હેરિસને તેમની વચ્ચેથી રસ રાઇસ ખરીદી લીધી. “કેની ગણતરી મુજબ તે એ શાંતિથી પસાર થશે. એણે શાંતિથી કહ્યું: “ “કેની માંદગી ગંભીર મોટર રેકસ માટેની જ ભેટ હતી. હાસ્ય સાથે એણે કહ્યું, નથી. કદાચ એને ફલુની અસર હોય.” “મારા માટે તે એક ઘરડે ઘડે જોડેલ લાકડાને ખટારે બસ છે.” પછી તે લેહીના નિષ્ણાત ડોકટરને બોલાવ્યા. થોડા
શરીરમાં અશક્તિ દિનપ્રતિદિન વધતી જતી હોઈ “કે” મહિના દરદી વધારે જીવી શકે એ પ્રમાણે રોગને કાબૂમાં લે ઓછું ને ધીમું ધીમું કામ કરી શકતી, પણું એનું મનોબળ એવી કોઈ દવા હતી ? ના. હેરિસન પણ હોસ્પિટલમાં ર. એને આગળ ધકેલતું. આવતી વસંત ઋતુમાં પિતાની છેલી એને ઓરડો કે'ના એરડાની જોડે જ હતા, જ્યારે માનસિક ફિલ્મ One more with feelingમાં ભાગ લેવા અંગેના સ્વસ્થતા મેળવવા હેરિસન આંટા મારતે હતા ત્યારે કરાર પર એણે સહી કરી.
ખબરપત્રીએ એને ઘેરી વળ્યા. હવે વધુ વખત નાટકી બનવાની મે મહિનામાં “કે” તખ્તા ઉપર જ ઢળી પડી. તરત જ
હેરિસનને જરૂર રહી ન હતી. ગદ્ગદ્ કઠે એણે કહ્યું: “ એને એને, લંડનની એક હોસ્પિટલમાં ખસેડી. વેંકટરના સુચન મુજબ ઘણું દુઃખ થાય છે, પણ જ્યારે હું એની પાસે હોઉં હેરિસને તે એટલું જ જાહેર કર્યું કે ફેફસાંની સાધારણ બિમારી ત્યારે એ પિતાનું દુઃખ છુપાવવા પ્રયત્ન કરે છે, એ કારણે જે ' છે. લોહી વારંવાર આપ્યા બાદ નવ દિવસ પછી કે'ની હું એકાદ કલાક બહાર જઈ આવું તે તે ‘કે ને મદદરૂપ
તબિયત સુધરી અને એણે “યુલ બ્રાઇનર’ નામના નટ સાથે થાય એમ ડોકટરે કહ્યું છે. ” ફારસમાં ભાગ ભજવ્યો.
છ દિવસે સાંજે, “કે એ ભાન ગુમાવી દીધું. ને મૃતઃપ્રાય ક પિતાનો પાઠ કરતી હતી ત્યારે હેરિસન શાંતિથી બાજુ પડી રહી. વળતે દિવસે બપોરે તેણે આંખો ખોલી. હેરિસનને ઉપર ઊભા હતા. જ્યારે દિવસને અંતે શૂટીંગ પૂરું થયું ત્યારે હાથ પકડવા એણે પિતાને હાથ ચાદર ઉપર લંબાવ્યો. સ્પષ્ટ પોતાના પતિ સાથે તેના હાથમાં હાથ નાખી ‘કે ઘેર ગઈ. શબ્દોમાં એણે કહ્યું, “સેકસ, તને ચાહું છુ.” અને એટલું
પાછળથી હેરિસને કહ્યું, “ચિત્ર પૂરું કરતાં “ક”ને થાક તે બેલતામાં તે તેને પ્રાણ ઊડી ગયો. : પુષ્કળ જ લગતે હતે. પણ મારે એને એનું કામ પૂરું કરવા કયાંક બેટી અસર થઈ હોય કે ખેટા ખ્યાલ બંધાયા હોય દેવાની જ જરૂર હતી. પછી ભલે એના પરિણામે એનું મોત તે તે દૂર કરવા માટે કિસ હેરિસને “કે” સાથેના પોતાના આવે. મને લાગે છે કે આ ભૂમિકા ભજવ્યા પછીના થાકને
સહજીવનનાં છેવટના વર્ષને સંક્ષેપમાં ખ્યાલ આવે છે. પિતાને કારણે જ એના જીવનનો અંત આવ્યો.”
માટે એ સમયે ભારરૂપ ન હોતાં જીવનને એક લહાવો હતા એમ હેરિસનને ખબર હતી કે હવે એની પત્ની થોડા સમયની
એ કહે છે. એના જણાવ્યા મુજબ તે “મેં જે કાંઈ ‘રને આપ્યું મહેમાન છે. ઑગસ્ટમાં ફિલ્મ પૂરી થતાં બંને ઈટાલી ગયાં. તેના કરતાં અનેકગણું વધારે ‘કે એ મને આપ્યું હતું. “કેની ઢાલ પાકિનેમાં, ખડકો ઉપર “કે” અને હેરિસન બને તડકા ખાવા જેવો બની ગયા એ ખરું, પણ “કે” કેન્ડાલને કોઈની મહેરબેસતાં. દૂકાળા સમુદ્ર જળમાં સ્નાન કરતાં અને ટેકરીઓમાં બાનીની જરૂર જ ન હતી. અનુગ્રહ કરવામાં એ જ હંમેશાં પિકનિક માટે જતાં. “કે” વધુ ને વધુ નબળી પડતી ગઈ. પહેલી રહેતી. વર્ષોથી લોકો મને કહેતા આવ્યા છે કે “હેરિસન !
' પછી એક રાત્રે “કે”ની તબિયત લથડી જતાં તેને ઊંચકી તું માટે કયારે થઈશ ?' આજે એ લોકોને કહેવા મુદ્દે હરિસન પાસેની હોસ્પિટલમાં લઈ ગયો. પોતાની દરદીની સંભાળ સમજાય છે. કોઈને માટે કાંઈ પણ કરી છૂટવાથી કે તેના પ્રયત્ન માટે ડોકટર લંડનથી આવી પહોંચ્યું. પાછળથી ઠેકટરે કહ્યું : માત્રથી પણ કેવી લાગણી થાય છે તે મને હવે માલુમ પડી હતું: “મેં એને તપાસી ત્યારે એના શરીરમાં ૧૦૪ ડીગ્રી ગયું છે. દાન કરવાની બાબતમાં સ્વીકાર એ સૌથી અઘરી વસ્તુ - જેટલે તાવ હતો. એને ચહેરે ઝાંખે પડી ગયા હતા અને તેના છે એ હું સમજી ચુકયે .” પર પરસેવાનાં ટીપાં જામ્યાં હતાં. ‘કે એ ધીમેથી કહ્યું કે મુશ્કેલીને સામનો કરવામાં પ્રિય પાત્રને મદદ કરી છૂટવાની ભહેબાની કરી મને લંડન લઈ જાઓ. “
ઉત્કટ ઇચ્છા માત્રથી જ તેમ કરવાનું બળ કે શક્તિ પેદા થઈ * એરપ્લેનમાં જેને લઈ જવાય એમ હતું નહિ. પાસેના જતાં નથી. હેરિસનને “કે” સાથેના સહજીવનમાં તે જે વાત "શહેરમાંથી મ–પેરીસ એકસપ્રેસમાં એને લઈ જવી એમ નક્કી એ ખૂબ જ સારી રીતે કરી શકતા હો તે અભિનય કરવાની થયું. ચીકાર ગીરદીવાળી ગાડીમાં એક ભલા મુસાફરે પિતાને જે આવશ્યકતા હતી અને એ અભિનયનું–વાસ્તવિક જીવનના કપાર્ટમેન્ટ જેને માટે ખાલી કરી આપે.
તખ્તા ઉપરના અધરા અભિનયનું-કાય એણે ઉમદા ને પ્રશસ્ય ક”ના ડૉકટર કહે છે કે “ એ મુસાફરી મહા કપરી હતી, રીતે પાર પાડયું હતું. કેના કહેવા પ્રમાણે તે એનાથી શ્વાસ પણ લેવાતું ન હતું. આમ છતાં છેવટનો પડદે પડે તે ક્ષણે પણ એક એનાં ફેફસાં કામ કરતાં હતાં પણ એની નાડી ધણી ધીમી હતી.
અગત્યને પ્રશ્ન અણઉકેલ્યા રહી જાય છે. માંદગીની હકીકતોને અમારે પેરિસ પર ગાડી બદલવી પડી. રેકસ હેરિસન સ્ટ્રેચરની છાવરવાને આ સધળા પ્રયત્ન છતાં એ વાત ભાગ્યે જ માની - તપાસમાં ઝડપથી બહાર ગયે. મેં પાછા ફરીને જોયું છે કે
શકાય એવી છે કે સંવેદનશીલ બુદ્ધિશાળી વ્યક્તિને જીવલેણ નથી હસતી ઊભી હતી. કેલેમાં અંગ્રેજી ખાડી ઓળંગવા મંદવાડ આવ્યા છતાં તેને લેશમાત્ર ખ્યાલ જ આવે, તે શું માટે જે સ્ટીમર તૈયાર હતા ત્યા ચાલાન જવાની ઈછાં 'એ કે કેન્ડલ પણું આ બધે સમય અભિનય જ કરતી હતી? તે કરી. છેલ્લે છેલ્લે એણે એટલું પિતાની મેળે ચાલી લીધું. પછી આ બન્નેના લગ્નજીવનના નાટકમાં પ્રધાનપાત્ર કણ ને ડિવર' ઉપર સ્ટીમરમાંથી એને કેનવાસની આરામ ખુરશીમાં
ગૌણ પાત્ર કોણ? બેસાડી ઊંચકી લઈ જવી પડી. લોકોએ હેરિસનને ઓળખી '
મૂળ લેખકેઃ જેન અને જૂન રેબીન્સ, કાઢ હતું અને ડઝનબંધ ખબરપત્રીઓ અને ફોટોગ્રાફરો
મુક્ત અનુવાદ : ભૂપેન્દ્ર ત્રિવેદી ' 'મુંબઈ જૈન યુવક સંધ માટે મુદ્રક પ્રકાશક: શ્રી પરમાનંદ કુંવરજી કાપડિયા, ૪૫-૪૭, ધનજી સ્ટ્રીટ, મુંબઈ ૩.
મુદ્રણસ્થાન : ધી સ્ટેટ્સ પીપલ પ્રેસ, કેટ, મુંબઈ.