________________
तप : साधन और समाधान :
२१
५. तपसा निर्जरा चा तत्त्वार्थसूत्र, ९/३.
कायेन्द्रियसिद्धिरशुद्धिक्षयात् तपसः।। योगदर्शन, २/४३. इहपरलोयंसुहाणं णिरवेक्खो जो करेदि समभावो। विविहं कायकिलेसं तवधम्मो णिम्मलो तस्सा। कार्तिकेयानुप्रेक्षा, ४००.
ऋतं च सत्यं चार्माद्वात्तपसोऽध्यजायत्। ऋग्वेद, १०/१९०/१. ९. अजो भागस्तपसा तं तपस्व। वही, १०/१६/४. १०. तपसा ब्रह्मजिज्ञासस्वा तपो ब्रह्मेति। ... तैतिरीय आरण्यक, ९/२. ११. तपसा चीयते ब्रह्म ...... मुण्डकोपनिषद्, १/१/८. १२. तप: श्रद्धे ये ह्युपवसन्ति। वही, १/२/११. १३. तपो च ब्रह्मचरियं च, अरियसच्चान दस्सनं।
निव्वाणं सच्छिकिरिया च एतं मंगलमुत्तम।। महामंगलसुत्त, १०. १४. बुद्धलीलासार संग्रह, पृ० २८०. १५. दीघनिकाय, ३/२; मज्झिमनिकाय, १/२/२. १६. तपसा निर्जरा च! तत्त्वार्थसूत्र, ९/३. १७. अनिगृहितवीर्यस्य मार्गविरोधि कायक्लेशस्तपः। सर्वार्थसिद्धिः, ६/२४. १८. तवेण परिसुज्झई। उत्तराध्ययनसूत्र, २८/३५. १९. भगवद्गीता, १७/१४-१९. २०. अंगुत्तरनिकाय, दिट्ठिवज्जासुत्त। २१. मज्झिमनिकाय, २/५/४; २/१/१. २२. उत्तराध्ययनसूत्र, ३०/७; तत्त्वार्थसूत्र, ९/१९; ९/२०. २३. स्थिर सुखमासनम्। योगदर्शन, २/४६. २४. तस्मा आसनामाहत्या बृहदारण्यक उपनिषद, ६/२/४. २५. हठस्य प्रथमांगत्वादासानं, पूर्वमुच्यते।
कुर्यात्तदासनं स्थैर्यमारोग्यं चांगलाघवम्।। हठयोगप्रदीपिका, १/१७. २६. जायते येन येनेह विहितेन स्थिरं मनः।
तत्तदेव विधातव्यमासनं ध्यान-साधनम्।। योगशाख (हेमचन्द्र), ४/१३४ २७. योगदर्शन, व्यासभाष्य, पृ० ४८०. २८. बौद्धदर्शन, पृ० २३. २९. पर्यंक-वीर-वज्राब्ज-भद्र-दण्डासनानि च।
उत्कटिका-गोदोहिका कायोत्सर्गस्तथासनम्।। योगशास्त्र (हेम०), ४/१२४. त्रिधा लक्षणभेदेन संस्मृतः पूर्वसूरिभिः।
पूरक: कुम्भकश्चैव रेचकस्तदनन्तरम्।। ज्ञानार्णव, २६/४३. ३१. तत: क्षीयते प्रकाशाऽऽवरणम् ।। योगदर्शन, २/५२.
३०.