________________
भारतीय विद्या में शब्दविषयक अवधारणा का विकास : ११३
गुहां त्रीणि निहता नेङ्गयन्ति तुरीयं वाचो मनुष्याः वदन्ति ॥ - वही, १/१६४/४५ ८. छान्दोग्योपनिषद् ६/८ ९. तैत्तिरीय-संहिता, ६/४/४७ १०. महाभाष्य, १/१/१ ११. यतो वाचो निवर्तन्ते अप्राप्य मनसा सह। -तैत्ति. उप., २/९ १२. नान्तः प्रज्ञं न बहिष्मज्ञं नोभयत: प्रज्ञं, न प्रज्ञानाधनं, न प्रशं, नाप्रज्ञम्।
द्वश्यमव्वहार्यमग्रायमलक्षणमचिन्त्मव्यपदेश्यमेकात्मप्रत्ययसागरं प्रपञ्चोशमं शान्तं शिवमद्वैतं चतुर्थ मन्यन्ते, स आत्मा स विज्ञेयः। - माण्डूक्यो. १/७ अनादिनिधनं ब्रह्म शब्दतत्त्वं यदक्षरम्। विवर्त्ततेऽर्थभावेन प्रक्रिया जगतो यतः॥ - वाक्यपदीय १/१ औत्पत्तिकस्तु शब्दस्यार्थेनधे सम्बन्धस्तस्य ज्ञानमुपदेशोऽव्यतिरेकश्चार्थेऽनुपलब्धे तत्प्रमाणं बादरायणस्यानपेक्षत्वात्। -मी. सू., १/१/५
नित्यस्तु स्याद्दर्शनस्य परार्थत्वात् - वही, १/१/१८ १६. उक्तं तु शब्दपूर्वकत्वम्। -वही, १/१/२९ १७. यतोऽभ्युदय निःश्रेयससिद्धिः स धर्म: - वै.सू. १/१/२
तद्वचनादानायस्य प्रामाण्यम्। -वही, १/१/३ १८. सामयिकः शब्दार्थसम्प्रत्ययः। - वही, ७/२/२८ १९. अनित्यश्चायं करणत: । - वही, २/२/२८
अपि च, संयोगाद्विभागाच्च शब्दाच्च शब्दनिष्पत्तिः। -वही, २/२/३९ २०. बुद्धिपूर्वा वाक्याकृतिवेदे। -वही ६/१/१ २१. एक शब्द सुष्ठु प्रयुक्तः शास्त्रान्वित: स्वर्ग लोके च कामधुग् भवति।
-महाभाष्य, १/१/१ एकैकस्य शब्दस्य बहवोऽपभ्रंशास्तद्यथाप गौरित्यस्य गावी, गोनी, आचरे नियमः।
वही, १/१/१ २२. सिद्धे शब्दार्थसम्बन्धे। -वही, १/१/१ २३. अनादिनिधनं ब्रह्म शब्दतत्त्वं यदक्षरम्। विवर्ततेऽभावेन प्रक्रिया जगतो यतः।।
वाक्यपदीय, १/१
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org